(1878-1907)
Inísiu Prosesu 6-12-1926
Venerável 12-7-1982

Teresa Valsé Pantellini moris iha Milano iha 10 Outubru 1878 husi família ne’ebé riku di’ak. Nia aman, Giuseppe Valsé, kristaun di’ak no badinas serbisu, mak patraun ba hotel oioin iha Ejitu. Iha ne’ebá mak nia kaben ho Giuseppina Viglini, ema husi klase burgezia orijen italiana. Iha Ejitu Teresa pasa tinan dahuluk sira nia moris nian, simu edukasaun atu hadomi ema kiak sira no tulun nafatin sira. Iha 1882, Giuseppe, haree mosu movimentu sira xenophobia nian iha rejiaun ne’e, nia ho modu definitivu transfere ninia família iha Itália: uluknanai iha Milano no hafoin iha Firenze. Iha 1890, iha ninia Villa Riposo dei Vescovi iha Fiesoli, Giuseppe mate, hodi husik hela nia kaben ho oan na’in tolu: Italo, oan mane-boot, Teresa no Giuseppina. Hodi ninia inan nia gia ne’ebé mamar maibé mós ezijente, Teresa sai tasak iha espíritu orasaun kle’an, simu edukasaun literatura no arte nian no kultiva virtude umana sira. Iha loron Primeira Komuñaun nian, nia sente bolun ba estadu relijiozu no oferese nia an ba Na’I ho ksolok profunda. Nia inan transfere nia família ba Roma atu bele favorese ninia maun nia estudu universitáriu sira. Teresa tama iha koléjiu “Dame del Sacro Cuore” no hala’o empeñu iha Konferénsia S. Vicente nian.

Ba tempu ruma ona mak Teresa kultiva vida espirituál profunda ne’ebé oferese ba nia estilu ida komportamentu nian tuir ninia pozisaun sosiál, maibé forma ho modu desizivu tuir kritériu evanjéliku sira: domin preferensiál ba Maromak ne’ebé lori nia atu moris momentu naruk orasaun nian; sensibilidade boot ba ema kiak sira, hatudu ho ninia laran-luak iha tulun no prosimidade; sensibilidade edukativa maka’as. Moris luxu, konfortu no divertimentu la falta, maibé nia moris iha espíritu mortifikasaun nian iha ksolok ne’ebé la hatudu sai. Hodi simu korajen husi ninia gia espirituál, Monseñor Radini Tedeschi, ne’ebé ikusmai sai bispu Bergamo nian, Teresa deside atu dere Institutu Filhas de Maria Auxiliadora nia odamatan, iha Roma. Nia tama iha Institutu hodi supera obstákulu todan sira no depoizde nia inan nia mate: loron ne’e mak loron 2 Fevereiru 1901 no nia iha tinan 22. Iha momentu desizaun nian atu sai relijioza, nia hakerek ba nia maun Italo: “Ha’u deside hodi la fila ba kotuk” (Ho deciso irrevocabilmente). Nia mantein atitude ida-ne’e, no hamutuk ho hilin atu “liu hodi la halo ema nota” sai marka ba ninia ezisténsia. Nia halo ninia profisaun relijioza iha 1903, depoizde estájiu válidu ida nu’udar edukadora iha oratoriana sira iha Trastever nia leet. Nia pasa tempu boot ninia vida relijioza nian iha Roma Trastevere, husi periodu novisiadu nian. Uma sira Bosco Parraiso  nian no Via della Lungara simu iha oratóriu menina sira kiak liu bairru nian, mainata ki’ik-oan sira ema riku sira nia uman nian. Iha relijioza sira komunidade nian nia leet, Ir Teresa mak ida-ne’ebé feto-raan sira hadomi liu, no sente atrasaun ba ninia prezensa hamnasa midar no delikada. Ninia saude sai fraka bainhira nia hahú serbisu iha ambiente ne’e, maibé nia la  sukat sakrifísiu sira no nia la sente todan maski niniia pasadu moris iha konfortu. Iha Irmán sira nia uma iha pobreza boot to’o tenke husu tulun, até ba husu esmola. Nune’e Irmán Teresa, hodi hanehan ninia sentimentu hakribi nian, nia mós halo empeñu ida-ne’e, ne’ebé lori nia atu dere ema riku sira ne’ebé uluk nia koñese, sira-nia odamatan. Teresa mak feto forte ida dedika an tomak ba ema sira ne’ebé kiak liu no pronta atu defende sira-nia direitu, liuliu bainhira makhorik ruma bairru ne’ebá nian kontra sira-nia obra ka lamenta ba feto-raan groseira no laiha respeitu sira-ne’e nia prezensa no la selu loloos sira-nia kolen ba serbisu sira halo. Tuir Don Bosco nia ezemplu, nia sai ida de’it ho situasaun susar foin-sa’e sira ne’ebé entrega ba sira no buka modu hotu atu hasa’e sira-nia kultura no afina sira-nia estilu moris nian.Nia fó lisaun múzkia nian, realiza aprezentasaun teatrál sira, inventa jogu sira ne’ebé feto-raan sira ne’e gosta, basá sira kole ona ho serbisu sira halo. Iha komunidade nia mak prezensa ida atenta no diskreta. Irmán sira tempu ne’ebá nian hanoin nia nune’e: “Irmán Teresa hatene kona feto-raan sira Trastevere nian tuir sira-nia interese: defaktu, nia iha kapasidade atu mantein dixiplina, hodi hakat liu sira-nia falta respeitu no hakilar sira”. Menina ida bainhira nia simu lae husi Irmán Teresa, tafui ba nia. No nia tahan de’it jestu ida-ne’e hodi halo ema sira ne’ebé haree ho hakfodak ba ninia ezemplu di’ak. Teresa ema respeitoza no delikada ho ema hotu, sempre oferese atu halo serbisu umilde liu no todan liu. Nia mak lori bá oin lavandaria no menina kiak sira nia ofisina ho ksolok no sakrifísiu. Nia sai hanesan buat ne’ebé Don Bosco hakarak: estraordiária iha ordináriu.

Sintoma sira moras ida nian halo nia sai fraka ba beibeik maibé la hapara ninia dalan ba santidade. Moras ne’e mak tuberkuloze. Nia sente katak ne’e mak momentu atu hadomi iha terus – la’ós de’it aseita – hanesan prezente ida ne’ebé halo nia sai ida de’it ho Jezús iha Krús: “Buat ne’ebé ita hakarak, ha’u mós hakarak, no ha’u hakarak bainhira Ita hakarak”. Ksolok no simplisidade Mornese nian, sakrifísiu iha silénsiu, ninia uniaun kontínua ho Maromak no domin oan nian ba Na’i-Feto mak pontu forte ninia projetu moris nian. Iha Abríl 1907 Superiora sira haruka Irmán Teresa ba Piemonte atu hetan kura nia moras. Nia la halo iluzaun, nia hatene mós katak buat aat la perdua. Nia rasik, ho umorizmu boot, dehan: “Na’I tulun ha’u no oras-ne’e ha’u pronta ba buat tolu: atu mate, atu hela moras kleur, atu hetan isin di’ak”. Hafoin, ho hamnasa mihis iha nia oin, nia hatutan:“Beh, husi tolu ne’e, ida ha’u siik, loos?”. Iha Torino, iha Uma Maria Ausiliatrice, nia remata nia moris iha 3 Setembru 1907, hanesan nia rasik dehan sai molok, hodi hasoru Jezús ne’ebé nia hili hodi la fila ba kotuk.

Teresa Valsé Pantellini: feto-raan ida ne’ebé tau nia moris tomak iha disponibilidade konkreta loron ba loron, saran an totalmente ba Maromak no ba ema seluk, hodi banati tuir Virjen Maria, feto kiak no livre.