Ho Loron Kinta Santa konklui Kuarezma, ne’ebé hahú ho loron Kuarta Akudesan nian, no ho ne’e remata mós jejún penitensiál. Ho misa vespertina “in Coena Domini” hahú Triduu Paskál, katak loron tolu iha-ne’ebé ita komemora Jezús nia Paixaun, Mate no Moris-Hi’as, ho ninia tutun iha Víjilia Paskál solene no taka ho vésperas II Domingu Páskua nian.

Husi pontudevista litúrjiku, Triduu Paskál mak selebrasaun ida de’it. Defaktu:

-iha Misa “in Coena Domini” la iha despedida, maibé asembleia fahe malu namkari iha silénsiu;

-Sesta Santa selebrasaun hahú iha silénsiu, lahó ritu introdusaun nian, no remata lahó bensan no lahó despedida, iha silénsiu;

-Vijília Paskál hahú, hahú ho halakan lilin sira, lahó sinál krús nian no lahó saudasaun; iha finál Vijília nian mak iha bensan finál no despedida.

MISSA DADEER KRIZMA NIAN

Loron Kinta Santa nian dedika ba selebrasaun litúrjika rua lahanesan, dadeer iha Katedrál sira, bispu ho serimónia solene ida konsagra krizma santu, katak mina benze nian atu uza ba tinan tomak ba Sakramentu Batizmu, Krizma no Orden no mina seluk uza ba Sakramentu Mina Sarani moras sira nian no atu kose ba Katekúmenu sira. Ba serimónia ne’e partisipa amlulik no diákonu sira, ne’ebé halibur hale’u sira-nia bispu, nu’udar konfirmasaun vizivel Kreda nian no saserdósiu nian harii iha Kristu; hafoin sira sei fila ba sira-nia kreda no parókia rasik ho liturjia faze ikus Jezús nia moris nian ho Paixaun, Mate no Moris-Hi’as.

MISA VESPERTINA “IN COENA DOMINI”

Iha loraik besik nakukun iha kreda tomak halo selebrasaun Misa “in Coena Domini”, katak “Na’i nia Han-Kalan”. Ne’e mak Han-Kalan ikus nian – ne’ebé artista sira husi jerasaun hotu tau iha arte – hodi hatudu Jezús ne’ebé halibur hamutuk ninia apóstolu sira molok ema kaer nia no kondena ba mate.

Evanjellu haat hotu refere katak Jezús, besik ba festa “Ázimu nian”, katak Páskua ebreu sira nian, haruka eskolante balun atu prepara meza ba rituál “han-kalan” nian, iha ninia maktuir ruma nia uma. Páskua mak festa solene liu Ebreu sira-nian no iha ritu presizu ida, ne’ebé fó hanoin fali Maromak nia kmanek hotu iha sira-nia libertasaun husi moris-atan Ejitu nian (Ex 12); no ninia selebrasaun dura husi loron 14 to’o 21 fulan Nisan nian (Marsu-Abríl).

Iha kalan ne’ebá sira han bibi-malae oan, ne’ebé molok ne’e sira oho, durante han-kalan (han-kalan paskál) ho jestu ne’ebé estabelese ona; iha períodu ne’e bele han de’it paun lahó fermentu (iha gregu, “azymos”), no husi ne’e mai liafuan “ázimu”. Jezús ho ninia Apóstolu sira la han tuir tradisaun de’it, maibé ba dala ikus ona mak Nia hamutuk ho ninia eskolante sanulu-resin-rua ne’ebé Nia hili no halo diskursu ida iha ne’ebé tau hamutuk despedida, promesa no konsagrasaun.

FASE AIN SÍMBOLU OSPITALIDADE NIAN

Evanjellu João nian, iha kapítulu 13, haktuir epizódiu fase ain nian. Jezús «hadomi tiha ninia emar sira iha mundu, nia hadomi sira to’o rohan», no enkuantu diabu hatama ona iha Judas Iscariotes nia fuan, propózitu atu fa’an Nia, Jezús hamriik husi meza, hasai nia unuk/faru no foti tiha toalla ida no bobar iha knotak, fui bee iha basia no ho jestu foun ida, basá atan sira de’it mak halo buat ne’e, nia hahú fase Apóstolu sira nia ain, hafoin hamaran ho toalla nia bobar iha nia knotak.

Presiza subliña katak iha tempu ne’ebá ema la’o iha lurón sira nakonu ho rai-rahun no tahu, karik foer ho balada sira nia foer, nune’e ita bele imajina oinsá ain sira foer liu, satán hatais de’it sandálias. Fase ain mak karakterístika ida ospitalidade (simu) nian iha mundu antigu, no ne’e mak devér atan ida nian hasoru ninia patraun/na’in, feen nian hasoru nia laen, oan nian hasoru nia aman no halo hodi uza basia ida tau ketak ba hahalok ne’e no ho “lention” ida (toalla) ne’ebé ohin loron sai farda ida ba ema sira ne’ebé serví meza (servente).

Bainhira to’o Pedro nia momentu, nia  kontra Jezús nia jestu: “Na’i, ita fase fali ha’u-nia ain sira?” no Jezús hatán: “Buat ne’ebé ha’u halo, oras-ne’e ó la komprende, maibé ó sei komprende ikusmai”; entuan Pedro ne’ebé la komprende jestu ne’e nia simbolizmu no ezemplu hahalok ne’e nian, insiste: “Ita sei la fase ha’u nia ain”. Entaun Jezús hatán fila fali: “Se ha’u la fase ó, ó sei la halo parte ho ha’u” no nune’e Pedro ho lais hatán: “Na’i, la’ós ai de’it, maibé mós liman no ulun!”. Fase ain ne’e mak lisaun boot ida husi lisaun seluk ne’ebé Jezús fó ba ninia eskolante sira, basá sira tenke tuir Nia iha dalan laran-luak totál nian no iha saran an, la’ós de’it ba figura baibain, hanesan patraun, laen, aman, maibé mós ba maun-alin sira hotu umanidade nian, maski konsidera sira nu’udar inferiór liu an rasik.

ANÚNSIU TRAISAUN HUSI JUDAS NIA PARTE

Depoizde fase ain Jezús hatais fila fali no ba tuur iha apóstolu na’in sanulu-resin-rua nia leet no instaura ho sira kolókiu ida hodi ko’alia sai beibeik kona-ba traisaun husi sira ida nia parte, hodi hamosu laran-susar t iha sira no hakfodak boot hodi la fiar ba hahalok ne’e durante konvíviu rituál nian. “Tebes ha’u dehan lialoos ba imi: imi ida sei fa’an/saran ha’u”, Jezús dehan. Ba liafuan sira-ne’e apóstolu sira hatudu reasaun oioin no husu sé loos mak halo buat ne’e. Apóstolu ne’ebé Jezús hadomi rasik, hodi sadere nia ulun ba Jezús nia fuan, iha jestu ida konfiansa nian, husu ba Nia: “Na’i sé loos?” No Jezús ho fuan taridu dehan: “Ida-ne’ebé ha’u sei fó paun baluk ne’ebé habokon nian ba nia” no habokon tiha paun baluk ida, Nia fó ba Judas Iscariotes, hodi dehan: “Buat ne’ebé ó tenke halo, halo lalais bá”; sira ho hakfodak kontinua la komprende, enkuantu Judas, simu tiha paun baluk, hamriik no sai ba li’ur iha nakukun kalan nian.

MUDA EUKARISTIA FA FATIN SELUK NO INÍSIU PAIXAUN NIAN

Ritu litúrjiku sira Kinta Santa nian, loron iha-ne’ebé Kreda selebra aleinde instituisaun Eukaristia nian, mós ida Orden Sagradu nian, eh saserdósiu kristaun, liutiha Misa Han-Kalan Ikus nian sei taka hodi muda Eukaristia iha kapela laterál kreda nian (eh fatin ida prepara ketak), ho dekorasaun festa nian atu hanoin instituisaun Sakramentu nian; kapela ne’e sai fatin devosaun no adorasaun nian, ba kalan nia rohan no tempu hotu, bainhira seidauk hahú ritu Sesta Santa nian. Kreda hotu sai nakukun, sinál terus nian tanba Jezús nia Paixaun hahú  ona; sinu sira la lian, la orna altár, sakráriu mamuk no nakloke, Krusifiksu no estátua sira falun ho hena.