Seminar Laudato Si’

Seminar Laudato Si’

SEMINAR FIAR NO LAUDATO SÍ IHA KOMORO-DILI

 

Onesiana, FMA no Joana Fátima Soares Mendonça, Animadora CPN, Dili

Kinta Feira, 30 Agostu 2023

 

Iha loron komemorasaun Konsultasaun Popular nian ne’e, iha sentru Formasaun S. João Paulo II Komoro, Dili halibur hamutuk grupo oioin ne’ebé Madre FMA sira halao misaun ba realiza seminar kona ba “Fiar no Laudato Sí”, ne’ebé iha Orador esperta sira mai fahe sira niahanoin, matenek no eseriensia kona ba tópiku refere. Sira mak Shr. Pedro G. da costa Marçal, Pe. Luis Pereira, SJ, Kordenadora husi Movimento Laudato Sí Timor Leste. Partisipante sira besik Atus Rua Resin, sira mai ho idade oioin Labarik, foinsa’e inan no aman. Seminar ne’e hahu ho animasaun, orasaun, Liafuan makloken husi Madre Vigaria Ispetorial, Me. Evangelina Xavier, FMA hafoin kontinua kedas ho Orador dahuluk.

Senhor Pedro nu’udar orador dahuluk koalia kona ba “ Impaktu mudansa klimatika ba ambiente” Ohin loron, análize ba problema ambientál-sira labele haketak hosi análize ba kontestu umanu, familiar, servisu nian, urbanu, no hosi relasaun ema ida-idak nian ho nia an-rasik, ne’ebé jera modo espesífiku ida atu relasiona ho ema seluk no ho meiu ambiente” (L.S.141). Nune’e Mudansa klimatika mak mudansa  ne’ebe naruk ba iha tempu no klima no mudansa ne’ebe naturalmente husi atividade loron matan vulkaun boot. Atividade ema nia mos sai hanesan kauza prinsipal ba mudansa klimatika. Liu husi industria sira ,uza mina,gas no karvaun sira(produs ropa, hahan, transporte nst…) nebe hasai CO2 makas hodi estraga ambiente nebe mos.

Se ita la kuidadu ita nia ambiente nia sei aat no bainhira nia aat ita mos sei  sai aat, ita presiza orienta ita nia hahalok atu hadia ita nia ambiente .Mudansa klimatika mos estraga ambiente no bo fo inpaktu negativu sira ba bee , ita nia ekonomia,necesidade esensial sira, rai-maran nst…) Kauza alterasaun klimatika mak estraga ambiente  hanesan populasaun ita ema mos hola parte ba kauza  sira hanesan ita nia presiza ne’ebe barak no sunu rai arbiru iha industria oi-oin ne’ebe bele estraga ambiente nio produs CO2 nebe barak. Fator importante ne’ebe kontribui mos ba aumenta emisaun dioxido karbono, gas metana no sulfu ka suar ne’ebe makas tebes.

Efeitu sira husi mudansa klimatika  mak,Temperatura manas halo tasi sae, tasi-ben masin barak liu halo ikan sira mate, udan boot halo inundasaun, udan boot halo rai monu ema mate, no tempu bailoron ka rai maran bele fo mos impaktu negativu ba buat moris sira tanba laiha bee laiha hahan sei afeta mos ba ekonomia uma laran no enecesidade esensial sira .  Nia solusaun mak( 3R) , ita presisa mos atu labele sunu ai arbiru, labele uza sasan ho estraga no soe foer arbiru, kuda ai-oan hodi nune’e bele muda ita nia klima nebe diak liu ho ambiente nebe mos, koko atu moris simples, no uja buat nebe ita presija laos buat ne’ebe ita gosta. Atu nune’e ita bele prevene temperatura atu labele liu 1.5 hodi labele akontese dezastre naturais sira hanesan tasi-sae inundasaun no impaktu negativu sira seluk.

Husu ba ita nia saida mak ita sei halo hodi kuidadu no kontribui  ba ambiente ne’ebe diak. Mai ita hamutuk hodi sai jove protagonista ba klima no ambiente nebe diak, sai exemplu hodi muda ita nia ambiente mos no klima ida ne’ebe diak. NO hanorin foin-sa’e sira nebe sei mai  hodi kontibui ba uma komun.

Orador 2: Pe.Luis Pereira, SJ koalia kona ba “Fiar no Laudato si”. Laudato si “ hahi ba Na’i”  konvida ita atu hahi Maromak no hadia ita nia relasaun ho Maromak no ambiente . Moris ho komprimisio atu nafatin kuida ita nia ambiente. No ambiente mak asuntu importante liu iha sekulu 21  ne’ebe agora dadaun ita moris ba tanba ne’e  ambiente sai asuntu importante ida . No igreja hare ida ne’e sai hanesan preokupasaun boot hodi tau matan , tan ne’e Papa apelu mai ita hotu-hotu  atu tau  matan ba ita nia uma komun. Laudato si oferese vizaun integral ida mak ema nia moris aleserse-an iha relasaun fundamental 3 ne’ebé interligados :ho Maromak, ho Mundo, Ho maun alin sira. Ohin loron  sasan mundu nian taka ita nia matan no laiha konsiensia  ba Maromak  no Nia nia kriasaun sira. Husi ita nia hahalok aat sira hadok ita nia an husi Maromak (Hanesan estraga ambiente estraga ema no ikus mai ita dok husi Maromak . Tan ne’e ita presiza hadia fila fali ita nia relasaun ho Maromak liu husi tau matan ba Maromak nia kriasaun, hadomi ita nia planeta nebe ita bolu uma komun. Mundu hanesan uma komun laos ambiente deit,  no uma  ida tenke seguru tenke mos  no ita sente konfortabel ka seguru bainhira hela ba.

Evanjeliu kriasaun nian konviksaun fiar bele oferese kristaun sira, kriasaun mak la seluk la let mak Kuidadu ba ita nia uma komun mak ita nia vokasaun ge tuir biblia relasaun vital, ita nia problema mak antroposentigen tanba  tau ema mak iha buathotu mak nia  sentru no estraga tia ita nia uma komun. Ho nune’e mai ita simu no hatan ba papa konvite ba relijião hotu-hotu , ema  hotu hotu nebe ho hanoin diak atu kuidadu ita nia uma ita nia planeta  nebe frazil hela kuidadu nia antes nia monu.  Bolu ema hotu hotu hodi halo dialogo hodi forma no  hadia  fila fali ita nia planeta hodi labele hetan estragus. Ohin loron ita presiza realiza katak aproximasaun ekolojia  lolos sempre sai aproximasaun social ida  nia tenke intrega kestoens justisa  iha debates konaba ambiente, Ita presija asegura ita nia kasa comun tanba ne’e ita nia responsabilidade no ne’e ita nia mundu ka ita nia uma. Buat barak pesiza muda maibe ita ema mak muda uluk  no hahu husi ita nia konsiensia no presiza iha parte edukasaun mos depois mak foin muda no  transforma ema seluk. Hodi hamutuk ho hanoin ida hadia ita nia relasaun ho Maromak liu husi tau matan no kuidadu ba ita nia ambiente planeta ka ita bolu nudar ita nia uma komun.

“Husu ba ita nia an saida mak ita sei halo hodi kuidadu no kontribui  ba ita nia uma komun. Mai ita hamutuk hodi sai joven protagonista ba klima no ambiente nebe diak, sai exemplu hodi muda ita nia ambiente mós no klima ida ne’ebe diak.  Hanorin jerasaun sira nebe sei mai  hodi kontinua fo kontibuisaun ba uma komun. Atu halo mos justisa no paz sulin hanesan mota,no fo netik musan atu fo paz no dame ba ita no ba mundu atu hatan ba Papa nia apelu ba ita. No ita hamutuk atu deskobre ekologia  no hadomi ambiente”.

Iha mos foinsa’e lubuk ida ne’ebé iha interese bo’ot hakarak kontribui luta kontra mudansa klimatika ne’e ho sira nia esforsu tomak. Ida mak Agapito ne’ebé sábadu sábadu organiza maluk foinsa’e sira ne’ebé ho interese hanesan ba hamos valeta sira tamba nia dehan: “Loron ida ha’u sei sai aman no hakarak forma familia. Maibe ha’u hakarak ha’u nia oan sira moris iha ambiente ne’ebé saudavel. Tamba ne’e mak ha’u hahu luta kontra mudansa klimatika atu nune’e oan sira labele moris iha ambiente ne’ebé mak foer”.

Me. Runita Konsilleira Jeral ba Pastoral Juvenil foka ba tema tempo kriasaun nian hodi konvida hafoun ita nia relasaun ho Maromak no ho kreasaun hotu liu husi Selebrasaun, konversaun no empeñu. Durante tempo kriasaun ita lao hamutuk ho ita nia maun alin sira husi familia ekumenika reza ba ita nia uma komun. Ba sentidu ida ne’e mak Santo Padre hakarak husu ita selebra tempo Kriasaun kada tinan. Madre hato’o mos ninia ksolok hodi hare imi forma an hamutuk iha seminar ida ne’e hodi haklean Santo Padre nia apelu hodi hatan ba rai no kiak sira nia hakilar. Ita hare hamutuk nu’udar familia saleziana atu empeña-an ba justizsa no paz. Hein atu ita lao tuir Kristu hodi servisu hamutuk, servisu, moris no reza ba ita nia uma komun atu hetan moris foun.

Ikus nian taka ho orasaun no kuda ai aon nu’udar sinal esperansa bo’ot ba uma komun ne’ebé ita horik ba atu sai diak fali ho ita nia esforsu sira maski ki’ik no neneik maibe tamba ita halo bebeik ho domin no intesaun diak sei lori ksolok mai ita. Moris ambiente saudavel.

Tags: Laudato SI