Papa Francisco iha Angelus 6 Setembru 2020
Maun no biin-alin sira, bondia!
Evanjellu domingu ne’e nian (kf Mt 18,15-20) foti husi Jezús nia diskursu dahaat iha Mateus nia narrasaun, koñesidu nu’udar diskursu “komunitáriu” ka “ekleziál”. Pasajen ohin nian ko’alia kona-ba korresaun fraterna, no konvida ita atu reflete dimensaun rua ezisténsia sarani nian: komunitária, ne’ebé ezije protesaun komuñaun nian, katak Kreda nia unidade, no pesoál, ne’ebé impoin atensaun no respeitu ba konxiénsia individuál.
Atu korrije maluk ne’ebé sala, Jezús sujere pedagojia ida rekuperasaun nian. No Jezús nia pedagojia mak nafatin pedagojia rekuperasaun nian; Nia buka nafatin atu rekupera, atu salva. No pedagojia rekuperasaun ida-ne’e fahe ba etapa tolu. Iha fatin dahuluk dehan: «Ba ko’alia mesamesak hodi hatudu nia sala» (v. 15), katak la halekar ninia salan. Ida-ne dehan katak bá hasoru maluk ho diskrisaun, la’ós atu julga nia maibé atu tulun nia sai konxiente kona-ba buat ne’ebé nia halo. Dala hira mak ita iha esperiénsia ida-ne’e: ema ruma mai no dehan mai ita: “Maibé, rona, ó sala iha ne’e. Ó tenke muda uitoan iha buat ida-ne’e”. Karik iha inísiu ita hirus, maibé ikusmai ita agradese, ba jestu fraternidade, komuñaun, tulun, rekuperasaun nian.
No la’ós fasil tau iha prátika Jezús nia hanorin ida-ne’e, ba razaun oioin. Ita ta’uk atu maun ka feton reajen ladi’ak; dala ruma falta laran-metin sufisiente ho nia… no motivu seluk. Maibé bainhira ita halo ida-ne’e, ita sente katak ida-ne’e mak dalan Na’i nian.
Bele akontese katak, maski ha’u ho intensaun di’ak, intervensaun dahuluk falla. Iha kazu ida-ne’e di’ak atu la deziste no dehan: “Husik bá, ha’u fase ha’u-nia liman”.La’e, ida-ne’e la’ós kristaun. Keta deziste, maibé buka apoiu husi maun ka biin seluk. Jezús dehan: «Nia la rona ó karik, ba lori tan ema ida ka rua atu lia hotu sai loos hodi sasin rua ka tolu nia liafuan (v. 16). Ida-ne’e ukun-fuan ida husi Moisés nia lei (kf Dt 19,15). Maski hanesan kontra akuzadu, loloos ida-ne’e serve atu proteje nia husi akuzadór falsu sira. Maibé Jezús hakat liután: nia husu atu sasin na’in rua ne’e la akuza no julga, maibé atu tulun. “Ita konkorda malu, ó ho ha’u, ita bá ko’alia ho ida-ne’ebá, ba nia ne’eb’e sala, ne’eb’e halo oin aat. Ita b’a nu’udar maun-alin atu ko’alia ba nia”. Ida-ne’e mak atitude rekuperasaun ne’ebé Jezús hakarkahusi ita. Defaktu, Jezús konsidera mós katak aprosimasaun ida-ne’e – aprosimasaun daruak – ho sasin sira, lahanesna ho lei Moisés nian, iha-ne’ebé natón de’it sasin na’in rua ka tolu ba tesi-lia.
Efetivamente, maun-alin na’in rua ka tolu nia domin mós bele insufisiente, tanba ida-ne’e ka ida ne’ebá ulun toos. Iha kazu ne’e – Jezús hatutan –, «dehan ba komunidade» (v. 17), katak ba Kreda. Iha situasaun ruma envolve komunidade tomak. Iha buat sira ne’ebé labele husik maun-alin sira seluk indiferente: presiza domin boot liu atu rekupera maluk. Maibé dalaruma ida-ne’e mós la to’o. No Jezús dehan: «Nia lakohi rona Kreda rasik, haree nia nu’udar ema jentiu no ema publikanu ida» (ibid.). Espresaun ida-ne’e, iha aparénsia despreza nia, loloos konvida atu tau maluk ne’e iha Maromak nia liman: Aman de’it mak bele hatudu domin ida boot liu ida maluk sira nian tau hamutuk. Jezús nia hanorin ida-ne’e tulun tebes, tanba – ita hanoin ba ezemplu ida – bainhira ita haree erru ida, defeitu ida, namdoras ida, iha maun ka feton ida, baibain buat dahuluk ne’ebé ita halo mak bá konta ba ema seluk, ba halo gossip. No gossip sira taka komunidade nia fuan, taka Kreda nia unidade. Gossipdór boot mak diabu, ne’ebé bá tun-sa’e ko’alia buat aat kona-ba ema seluk, tanba nia bosok-teen no buka haketak Kreda, hadook maun-alin sira no la halo komunidade. Halo favór, maun no biin-alin sira, mai ita halo esforsu ida atu la halo gossip. Halo gossip mak peste ida aat liu fali Covid! Mai ita halo esforsu ida: la iha gossip. Jezús nia domin, ne’ebé simu publikanu no jentiu sira, halo ema hanoin di’ak sira tempu nian sai eskandalizadu. Ida-ne’e la’ós kondenasaun ida lahó apelu, maibé rekoñesimentu dalarumaita-nia tentativa umana sira bele falla, no katak iha Maromak nia oin de’it mak bele tau maun-alin iha ninia konxiénsia rasik nia oin no iha responsabilidade ba ninia hahalok sira. Se ida-ne’e la funsiona, silénsiu no orasaun ba maun ka no feton ne’ebé sala, maibé nunka halo gossip.
Atu Virjen Maria tulun ita halo korresaun fraterna sai toman di’ak ida, nune’e, ita-nia komunidade sira bele estabelese nafatin relasaun fraterna foun, bazeia iha perdaun resíproku no liuliu iha forsa manán-laek Maromak nia mizerikórdia nian.
