Papa Francisco nia lia-menon molok harohan Angelus, 10 Outubru 2021.
Maun no biin-alin sira, bondia!
Liturjia ohin nian propoin mai ita enkontru entre Jezús no mane ida ne’ebé «iha soin barak» (Mc 10,22) no liu husi istória nu’udar “foin-sa’e riku” (kf Mt 19,20-22). Ita la hatene nia naran. Evanjellu Marcos nian, loloos, ko’alia kona-ba nia nu’udar «ema ida», hodi la dehan ninia idade no nia naran, atu sujere katak iha mane ne’e ita hotu bele haree ita nia an rasik, hanesan iha lalenok ida. Ninia enkontru ho Jezús, defaktu, permete atu halo teste ida kona-ba fiar. Ha’u halo hodi lee testu ne’e, teste ida kona-ba ha’u-nia fiar.
Ema ne’e hahú ho pergunta ida: «Saida mak ha’u tenke halo atu iha moris rohan-laek?» (v. 17). Ita nota katak verbu sira ne’ebé uza: tenke halo – atu iha. Ida-ne’e mak ninia relijiozidade: devér ida, halo atu iha; “ha’u halo buat ruma atu hetan buat ne’ebé serve mai ha’u”. Maibé ida-ne’e relasaun komersiál ida ho Maromak, buat ruma do ut des. Fiar, iha kontráriu, la’ós ritu malirin no mekániku ida, ha’u “tenke-halo-hetan”. Ne’e mak kestaun ida liberdade no domin nian. Fiar mak kestaun liberdade nian, kesaun domin nian. Ne’e mak teste dahuluk: mai ha’u fiar katak sá? Se nia mak prinsipalmente devér ida eh osan troka nian, ita la’o sala dalan, tanba salvasaun mak don ida no la’ós devér ida, gratuita no labele sosa. Buat dahuluk atu halo mak liberta an husi fiar komersiál no mekánika, ne’ebé hatama ilas falsu Maromak ne’ebé sura, Maromak id akontroladór, la’ós aman. No dalabarak iha moris ita bele iha relasaun fiar ida “komersiál”: ha’u halo ida-ne’e tanba Maromak fó mai ha’u buat ne’e.
Jezús – pasajen daruak – tulun ema ne’e hodi oferese Maromak nia oin loloos. Defaktu – testu dehan – «hateke metin ba nia» no «hadomi nia» (v. 21): ida-ne’e mak Maromak! Iha-ne’e mak fiar moris no moris hikas: la’ós husi devér ida, la’ós husi buat ruma atu halo eh selu, maibé husi hateken ifa domin nian ne’ebé presiza simu. Halo nune’e, moris sarani sai furak, se la bazeia iha ita-nia kapasidade sira no ita-nia projetu sira, maibé bazeia iha Maromka nia hateken. Ó-nia fiar, ha’u-nia fiar sai kole? Ha’u hakarka habiit? Buka Maromak nia hateken: tua ó-nia an iha adorasaun, husik nia perdua ó iha Konfisaun, hela iha Krusifiksu nia oin. Atu habadak, husik Nia hadomi ó. Ida-ne’e mak inísiu fiar nian: husik Nia hadomi ó, nia ne’ebé aman.
Depoizde pergunta no hateken mai – pasajen datoluk no ikus – Jezú snia konvite ida, ne’ebé dehan: «Buat ida de’it mak ó kuran». Saida mak mane riku ne’e kuran? Don, gratuidade: «Bá, faan buat ne’ebé ó iha, fó ba ema kiak sira» (v. 21). Karik ne’e mak kuran mai ita mós. Dalabarak ita halo buat ne’ebé mínimu indispensavel, maibé Jezús konvida ita atu halo másimu ne’ebé ita bele. Dala hira mak ita kontente de’it ho devér sira – ukun-fuan sira, orasaun ruma no buat barak hanesan ne’e – enkuantu Maromak ne’ebé haraik moris mai ita, husu ita impulsu moris nian! Iha Evanjellu ohin nian bele haree didi’ak pasajen husi devér ba don; Jezús hahú hodi fó hanoin ukun-fuan sira: «Keta oho, keta halo adultériu, keta na’ok…» no bá oin (v. 19), no to’o ba proposta pozitiva: “Bá, faan, fó, mai tuir ha’u!” (kf v. 21). Fiar labele limita de’it ba “labele” sira, tanba moris sarani mak “sim” ida, sim ida domin nian.
Maun no biin-alin sira, fiar ida lahó don, fiar ida lahó gratuidade mak fiar la kompletu, fiar fraku ida, fiar ida ne’ebé moras. Ita bele tanesan ho hahán riku no nutritivu maibé la iha sabór, eh ba jogu ida joga di’ak maibé lahó golu: lae, la di’ak, falta “masin”. Fiar ida lahó don, lahó gratuidade, lahó obra karidade nian ikusmai halo triste: hanesan ema ne’e, maski Jezús rasik hateke ba nia ho domin, nia fila ba uma «ho triste» no «oin nakraik» (v. 22). Ohin ita bele husu ba an rasik: “Ha’u-nia fiar to’o ona iha ne’ebé? Ha’u moris fiar nu’udar buat ruma mekániku, nu’udar relasaun devér nian eh interese nian ho Maromak? Ha’u hanoin atu haboot fiar hodi husik Jezús hateke no hadomi ha’u?”. Husik atu Jezús hateke no hadomi; husik atu Jezús hateke mai ita, hadomi ita. “No, hodi sente atrasaun ba Nia, ha’u korresponde ho gratuidade, ho jenerozidade, ho fuan tomak?”.
Atu Virjen Maria, ne’ebé dehan ba Maromak sim totál ida, sim ida lahó ‘maibé’ – la’ós fasil atu dehan sim lahó maibé: Virjen Maria halo nune’e, sim ida lahó maibé – halo ita koko beleza atu halo moris nu’udar don ida.
