Saun José mane silénsiu nian
(Papa Francisco nia Katekeze – 15 Dezembru 2021)
Ita kontinua ita-nia dalan reflesaun nian kona-ba S. José. Depoizde hatudu ambiente ne’ebé nia moris, ninia papél iha istória salvasaun nian no ninia an n’udar ema justu no Maria nia kaben, ohin ha’u hakarak foti iha ezame aspetu importante seluk ninia figura nian: silénsiu. Dalabarak ohin, presiza silénsiu. Silénsiu importante, kona tebes ha’u versíkulu ida iha Livru Sabedoria ne’ebé lee, hodi hanoin ba Natál no dehan: “Bainhira kalan iha ninia silénsiu kle’an, iha-ne’ebá Na’i nia liafuan tun mai rai”. Momentu silesiu boot liu Maromak hatudu an. No importante hanoin ba silénsiu iha tempu ne’e ida-ne’e, tempu ne’ebé parese silénsiu ladún iha folin.
Evanjellu sira la relata José husi Nazaré ninia liafuan ida, la iha, nia nunka ko’alia. Ne’e la signifika katak nia ema nonok, lae, iha motivu kle’an liu. Ho ninia silénsiu ne’e, José konfirma buat ne’ebé Santu Agostinho hakerek: «Bainhira Liafuan sai boot iha ita – Liafuan halo an ba ema – diminui liafuan sira». [1] Bainhira Jezús– vida espirituál – sai boot, liafuan sira diminui. Buat ne’ebé ita bele define “papagalizmu” ko’alia hanesan papagaiu sira, kontinuamente, diminui uitoan. João Batista rasik, nu’udar «lian ne’ebé hakilar iha rai-fuik: “Prepara Na’i nia dalan”» ( Mt 3,1), dehan kona-va Liafuan: «Nia tenke sai boot no ha’u tenke sai ki’ik» ( Jo 3,30). Ne’e katak Nia mak tenke ko’alia no ha’u nonok no José konvida ita atu husik espasu ba Prezensa Liafuan nian halo ba an ba ema, ba Jezús.
José nia silénsiu la’ós monok; ne’e mak silénsiu nakonu ho raronak, silénsiu badinas, silénsiu ida ne’ebé hatudu sai ninia interioridade boot. «Liafuan ida Aman ko’alia, no ne’e mak nia Oan – S. João da Cruz komente – no nia ko’alia nafatin iha silénsiu eternu, no iha silénsiu mak klamar tenke rona». [2]
Jezús sai boot iha “eskola ne’e, iha uma Nazaré nian, ho ezemplu loroloron husi Maria no José. No ita la hakfodak katak Nia rasik buka espasu silénsiu nian iha ninia moris loroloron (kf Mt 14,23) no konvida ninia dixípulu sira atu halo esperiénsia ne’e porezemplu: «Imi mai ketak tiha, iha fatin mesmesak no deskansa uitoan» (Mc 6,31).
Furak oinsá loos, se ita ida-idak, tuir S. José nia ezemplu, konsege rekupera dimensaun kontemplativa moris ne’ebé silénsiu loke. Maibé ita hotu hatene liuhusi esperiénsia katak la’ós fasil: silénsiu hamta’uk uitoan ita, tanba husu ita atu tama iha ita-nia an rasik no atu hasoru parte loloos an rasik nian. No ema barak ta’uk silénsiu, tenke ko’alia, ko’alia, ko’alia ka rona, rádiu, televizaun…, maibé labele aseita silénsiu tanba ta’uk. Filózofu Pascal observa katak «ema nia laran-triste hotu mai husi buat ida de’it: la hatene hela hakmatek iha kuartu ida». [3]
Maun no biin-alin doben sira, ita aprende husi S. José atu kuda espasu sira silénsiu nian, iha-ne’ebé bele hatudu sai Liafuan seluk, katak Jezús, Liafuan: ida Espíritu Santu nian ne’ebé horik iha ita no lori Jezús. La’ós fasil rekoñese Lian ne’e, ne’ebé dalabarak kahur malu iha konfuzaun hamutuk ho kian rihun ba rihun preokupasaun sira-nian, tentasaun sira, hakaran sira, esperansa sira ne’ebé horik iha ‘ita; maibé lahó treinu ida-ne’ebé presizamente mai husi prátika silénsiu nian, ita-nia ko’alia bele moras. Lahó prátika silénisu nian ita-nia ko’alia moras. Envezde halo nabilan lia-loos bele sai kilat perigozu ida. Defaktu, ita-nia liafuan sira bele sai kose-kose, loko-an, bosok, ko’alia aat, bobar lia. Ne’e mak faktu ida esperiénsia nian ne’ebé, hanesan Livru Eclesiástico nian fó hanoin, «oho liu ho nanál duké ho surik» (28,18). Jezús dehan momoos: sma ne’ebé ko’alia aat kona-ba nia maun no nia feton, ema ne’ebé bobar lia hasoru nia maluk nia ohodór (kf Mt 5,21-22). Oho ho nanál. Ita la fiar maibé ne’e lia-loos. Ita hanoin uitoan ba momentu sira ita oho ho nanál, ita sei moe! Maibé sei halo di’ak barak, di’ak barak.
Sabedouriia biblika afirma katak «mate no moris iha nanál nia kbiit: ema ne’ebé uza di’ak, sei han ninia ai-fuan sira» (Pr 18,21). No apóstolu Tiago, iha ninia surat, dezenvolve tema antigu podér nian ne’e, pozitivu no negativu, liafuan nian ho ezemplu impresioante no dehan nune’e: «Se ema ida la naksalak iha liafuan, nia ema perfeitu, ho hatene tau freiu mós ba ninia isin tomak. […] nanál mak mebru ki’ik-oan ida, maski nune’e nia loko an ho buat boboot. […] Ho nia ita fó bensan ba Na’i no Aman; no ho nia ita ko’alia aat ema sira, ne’ebé halo tuir Maromak nia ilas. Husi ibun hanesan sai bensan no malisan” (3,2-10).
Tanba motivu ida-ne’e, ita tenke aprende husi José atu kuda silénsiu: espasu interioridade nian iha ita-nia moris loroloron nian iha-ne’ebé ita fó posibilidade ba Espíritu atu fó hikas moris mai ita, konsola ita, korrije ita. Ha’u la dehan atu monu iha monok, lae, maibé kuda silénsiu. Ida-idak hateke ba nia laran: dalabarak ita halo daudaun serbisu no bainhira ita remata ita buka kedas telemovel atu halo buat seluk, ita nafatin hanesan ne’e. No ida-ne’e la tulun, halo ita namdoras iha superfisialidade. Profundidade fuan nian sai boot iha silénsiu, silénsiu ne’ebé la’ós monok, hanesan ha’u dehan ona, maibé ne’ebé husik espasu ba sabedouria, ba reflesaun no ba Espíritu Santu. Ita dalaruma ta’uk momentu sira silénsiu nian, maibé ita labele ta’uk! Silénsiu halo di’ak maka’as mai ita. No benefísiu fuan nian ne’ebé ita sei hetan kura mós ita-nia nanál, ita-nia liafuan sira no liuliu ita-nia hilin sira. Defaktu José liga silénsiu ba asaun. Nia la ko’alia, maibé halo, no hatudu mai ita buat ne’ebé loron ida Jezús dehan ba ninia dixípulu sira: «La’ós ema ne’ebé dehan Na’i, Na’i sei tama iha reinu lalehan maibé ema ne’ebé halo Aman ne’ebé iha lalehan nia hakaran» (Mt 7,21). Lifuan fekundu sira bainhira ita ko’alia no ita iha rekordasaun knananuk “Liafuan sira, liafuan sira, liafuan sira…” no la iha buat ida ne’ebé substansiál. Silénsiu, ko’alia loos, dalaruma tata nanál uitoan, halo di’ak mai ita, envezde dehan liafuan beik sira.
Saun José, ema silénsiu nian,
ita ne’ebé iha Evanjellu la ko’alia liafuan ida,
hanorin ami atu halo jejún ba liafuan mamuk sira,
atu deskobre hikas valór liafuan sira ne’ebé hari’i, enkoraja, konsola, apoia.
Hakbesik ba ema sira ne’ebé terus tanba liafuan sira ne’ebé hakanek,
hanesan lia-bobar no ko’alia aat sira,
no tulun ami atu liga nafatin liafuan ho faktu sira. Amen.
[1] Discorso 288, 5: PL 38, 1307.
[2] Dichos de luz y amor, BAC, Madrid, 417, n. 99.
[3] Pensieri, 139.
