DILI, 13.03.2022, ohin mak loron diak no nakonu ho grasa mai ami grupo sentru Oratorio FMA nian iha parte Komoro no grupo kategoriais balu hanesan Somnium, OPIAM no sira ne’ebé atu halo Krisma, halao Via Sacra ka lao dalan Kruz nian no Laudato Sí hodi reza ba Paz iha Ukraina iha foho Kruz tolu Golgota. Labarik no foin-sa’e ne’ebé partesipa iha Atus Rua resin. Iha Via Sacra ne’e ami reza, hananu, kontempla Jezús nia terus no iha tempo hanesan ami kuda ai-oan atu fo mahon ba ema hotu ne’ebé sei ba halo peregrinasaun fiar nian iha fatin ne’e. Asaun ki’ik ne’ebé ami halo nia objetivu atu proteje Uma Komun no husu grasa dame nian ba Ukraina.
Iha estasaun Via Sacra nian ida-idak ami kontempla Jezús nia terus hodi reflete kona ba hahalok ema nian hasoru Uma Komun no harohan ba Ukraina tamba Ukraina oan sira presiza tebes ita nia harohan no sira rasik fo sasin no husu. Padre ida iha Ucrania hateten: “Favor imi reza barak no halo jejun ba ami, tamba diabu hakarak kastiguami atu mate hamlaha no halo aat tebes ba ami. buat nebe ami husu mak orasaun no sakrificio ruma atumanan diabo”.Sasin seluk dehan: “Ami forsa sira sente duni Jesus nia presenza iha funu, nia ho ami, nia mosu atu subar amino tulun ami husi inimigo sira nia matan. Forsa ida nebe oinseluk ami sente. Ami fiar katak mundo tomakhanoin no reza ba ami no Jezús ho ami iha Ucrania”.
Hanoin sira husi Dokumentu Laudato Sí ne’ebé ami reflete iha estasaun mak hanesan: Konvite ida urjente ba dialogo ida foun tamba ita presisa solidariedade ida universal. Ida ne’e presisa talentu no envolvimento ema hotu nian atu hadia fila fali buat nebe estraga ona, konaba abuso sira kontra kreasaun Maromak nian. Oho ita ema ho poluisaun nebe afeita ba populasaun, puluisaun trasporte, poluisaun fabrika sira nebe estraga be mos no fertilidade ba tipo hotu aihun nian. Rai mak patrimoniu komun ne’ebé essensial, iha ne’ebé nia frutos sira fo benefísiu ba ema hotu. Nune’e, kada planeta ecolojia tenke halo hodi hare ba direitu fundamento liuliu kiak sira nian. Ita hotu simu bolun atu hela besik iha sira ne’ebé terus tan injustisa, ba sira ne’ebé monu iha ema seluk nia egoismo, balun simu bolun atu buras iha liberdade nu’udar Maromak oan ne’ebé tau matan ba natureza natural sira, iha ne’ebé transforma “dezertu” sai hanesan 
“Jardim”. Se tebes duni ita hakarak harii ecologia ida ne’ebé husik ita atu kura fali buat hotu ne’ebé ita harahun ona entaun ita tenke servisu hamutuk atu nune’e hamutuk ita bele buka dalan ba libertasaun no Paz nian. Faktus ne’ebé simples katak ita hotu mak humanu (ita nia ser nudar ema) ita tenke book an atu tau matan ba ambiente ne’ebé ita hotu hola parte ba, se hakarak Paz, ita presisa kuda Paz. Ema hotu simu bolun atu toma konxiénsia ba nessesidade atu halo mudansa ba estilu moris nian, produsaun no konsumo atu bele kontinua moris iha planeta Rai. Ema tomak iha posibilidade atu hahu buat foun ida. Mane ida (feto ida) mos naton ona atu bele iha esperansa. Kbiit sira tenke hetan rekuperasaun ho tempu sira difisil nian. Maromak hakerek ona livru furak ida. Iha surat ne’e mak mane no feto sira neébé prezente iha rai ne’e. Lojika ida ne’ebé domina kona ba isin rasik mak tranforma ba lojika ida ne’ebé dala ruma iha konhesimentu ne’ebé klean kona ba kriasaun. Aprende atu simu ita nia isin rasik, tau matan no respeita isin no essensial liu mak ba ekolojia humana ne’ebé loos. La iha krize 2 ne’ebé diferente, ambiente no sosial, existe krize ne’ebé uniku, sosio ambiental ida ne’e mak bele resolve liu husi kombate kontra pobreza, hadia dignidade ema ida-idak nian hodi kuida uma komun. Ho forma ida ne’e mak protesaun ambiente ne’ebé hola parte integral ba prosessu desenvolvimentu nian. Ekolojia husu ita atu kuidadu rikusoin sira ne’ebé kultural, ita tenke tau atensaun ba kultura lokal sira, tau iha diálogu linguajem sientista sira nian no linguajem povo sira nian. tipu saida mak mundu hakarak husik ba sira ne’ebé hetan susessu, ba labarik sira ne’ebé buras dadaun? Kestaun ida ne’e laos afeta deit ambiente ne’ebé izoladu tanba kestaun laos deit atu hato’o. Wainhira ita kestiona kona ba mundu ne’ebé ita hakarak husik, molok ne’e ita tenke komprende uluk lai buat hotu iha orientasaun jeral, ninia signfikadu, nia valores sira. saida mak iha jogo ida ne’e: Ita hotu nia dignidade. Buat ne’ebé interasante liu mak uluk knanain husik planeta ne’ebé ita hela ba; humanidade sira ne’ebé hetan susssesu, ne’e mak hanesan drama ida ba ita rasik, tanba ne’e ita tau iha sentidu kona ba ema nia passajem iha rai ida ne’e. Ita labele sustenta espiritualidade ida ne’ebé haluha Kbiit hotu nia Nain no Aman Kriador. Se ida ne’e mak akontese ita sei adora fali kbiit sira mundu nian ka tau fali buat seluk iha maromak nia fatin no halo finji sama iha realidade hodi la hatene ninia limitadu. (LS. 14, 20, 93, 64, 23, 152, 141, 143, 160, 75)
Laudato Sí husu ita atu dehan ‘to’o ona’ ba lixo doméstiku sira ita, ba uzo sira ne’ebé demais husi klínika sira ‘to’o ona’, natón ba ona sasan restu sira husi indústria, ba sasan restu sira ne’ebé tóxicos, to’o ona ho funu no hamate ema kiik sira nia vida. Mudansas sira klimátika nian mak sai hanesan problema ida ne’ebé afeta ita hotu. Ida ne’e mak desafiu boot ne’ebé ita iha. Ita explora planeta maibé la bele resolve problema pobreza. Ita husu Maromak nia perdaun ba sala ne’ebé ita halo hasoru natureza. Nai, ami husu Ita nia perdaun ba sira ne’ebé hafoer ar husi ita nia foho sira, ba sira ne’ebé la iha interese no kuidadu ba uma komun, tanba ami la preukupa ho kriasaun sira, ba casador sira ba sira ne’ebé usa sira nia poder hanesan oportunidade atu hariku sira nia an rasik, ba sira ne’ebé buka moris ba sira nia an rasik. Ita presiza konxiente didiak atu it abele hadiak fali ita nia natureza, nune’e ita soi atu dehan hanesan Saun Francisco Asís: “ hau hahii Ita, hau nia Nai”, ho ita nia kriatura hotu, ne’ebé hili atu serbi, entrega, harii hamutuk, liu husi loron ne’ebé furak, ne’ebé haroman ami liu husi bin fulan ne’ebé serbi ho haraik-an, liu husi fitun sira ne’ebé liga ho mundu, obrigada ba Inan rai nian.
Hodi tau matan ba ita nia ambiente, ita sei moris saudavel no asaun ki’ik sira ne’ebé ita halo ba natureza mak asaun dame nian ho ita nia-an rasik, dame ho maluk sira, dame ho ambiente, dame ho Maromak no dame ba nasaun sira ne’ebé sei funu liuliu Ukraina. MAI PROTEJE ITA NIA UMA KOMUN.
