“Pippo bono”
Filipe Neri pertense ba família rika, notáriu ida nia oan, nia moris iha 1515 iha Firenze, Itália, sai orfaun sedu de’it ba nia inan, no bainhira sei ki’ik ema hanaran nia “Pippo bono” “Filipe di’ak”, tanba ninia hahalok laran-di’ak nian, haksololk no leál. Nia sai boot durante períodu iha-ne’ebé Igreja kona moras mentalidade jentiu maka’as. Korrupsaun podér polítiku mós kona S. Pedro nia tronu, ne’ebé iha susesór ne’ebé soi eransa apostólia: Papa Alexandre VI († 1503).
Husik negósiu no ba Roma
Ho tinan 18, nia simu konvite husi nia tiu atu dedika an ba negósiu sira iha S.Germano besik Monte Cassino. Ho influensia husi monje beneditinu sira nia esperimenta ninia “konversaun” joven riku nian (kf. Mt 19, 16-30), ne’ebé halo nia deside atu husik buat hotu no saran an ba Maromak. Sei leigu hela nia halo viajen ba “Sidade Eterna” {Roma), hahú moris nu’udar eremita, ho orasaun sira, peniténsia no peregrinasaun konstante. Nia mak hahú toman koñesidu nu’udar “Giro delle Sette Chiese” –”Peregrinasaun ba Igreja Hitu” –, no entre ninia preferénsia sira mak Bazílika S. Sebastião iha Katakumba sira. Nia hela iha família romana nian, hodi sai tutór ba sira-nia oan na’in rua, ne’ebé ikusmai sai hotu amlulik.
Neri, nu’udar leigu, nia vizita ona fatin sira kiak liu Roma nian, ospitál sira abandonadu liu no prizaun sira ne’ebé aat liu, hodi lori pregasaun ida ksolok nian, espontánea no moris, hamutuk ho karidade ne’ebé halo nia sai koñesidu no simpátiku iha sidade tomak. Defaktu ema koñese nia nu’udar santu ksolok nian, santu hamnasa nian. Ninia hakarak mak integra minoria no labarik kiak lurón sira-nian.
Filipe hahú hetan atensaun husi ninia konfesór, ne’ebé husu tulun ba nia atu funda Konfraternidade Santíssima Trindade nian, atu asiste ema kiak no peregrinu sira ne’ebé moras.
Iha 1544, ho kuaze tinan 30, Filipe halo esperiénsia estraordinária iha vijília Pentekostes nian, Enkuantu nia harohan hela iha katakumba S. Sebastião nian, nia simu efuzaun boot Espíritu Santu nian: nia haree bola ahi nian tama iha nia ibun, no halakan nia fuan no halo nia fuan sai boot. Iha okaziaun ne’e nia sente Maromak nia domin boot, no tanba palpitasuan maka’as nia fuan nian, halo ninia ruin kostela desloka tihan: nia fuan aumenta nia tamañu, hodi halo nia hirus-matan bubu sai ba li’ur.
Amlulik no apóstolu Roma nian
Maski moris selibadu, Filipe ne’ebé haraik-an la mehi atu saserdósiu, basá nia konsidera minstériu ne’e boot liu ba nia. Maski nune’e, obediente ba ninia konfesór, padre Persiano Rosa, Filipe simu sakramentu Orden iha 1551,hodi muda ba igreja romana San Girolamo della Carità iha-ne’ebé hahú Oratóriu dahuluk sira. Husi grupu ne’e mak mai Sosiedade Vida Apostólika hanaran Oratóriu, ba klérigu sekukár sira ne’ebé dedika an ba edukasaun relijioza juventude nian no ba obra sira karidade nian.
Oratóriu la hahú ho labarik sira, maibé maioria ho adultu sira. Reuniaun sira espiritualidade nian ne’ebé santu ne’e dirije, la’ós “anti-inteletualista” ka kontra estudu sira, maibé ho reflesaun kle’an, foti husi sabedouria ne’ebé nia manán iha nia moris, nune’e mós estudu universitáriu ne’ebé nia halo no koñesimentu ne’ebé nia iha kona-ba “Suma Teológica” Saun Tomás de Aquino nian.
Nia moris saserdotál iha laran-manas, halo nia simu títulu “apóstolu Roma” nian. Nia baibain selebra Santa Missa iha meiudia, no halo jejún husi kalan fahe-rua, atu bele komunga. Nia nafatin disponivel ba konfisaun sira, no nune’e neineik-neineik, FIlipe transforma sidade Roma ne’ebé sai jentiu hodi kontribui ba restaurasaun Igreja nian. Bainhira nia tama iha kontatu ho Santu Inácio de Loyola, Filipe hanoin atu tama “Companhia de Jesus” no evanjeliza rejiaun Índia nian. Maibé liuhusi monje “Cistercense” ida ne’ebé simu Maromak nia revelasaun, nia dehan ba Filipe katak ninia Índia mak Sidade Eterna.
Fama santidade nian
Nia mós mane ida ho pureza maka’as fuan nian. Ema barak ne’ebé besik ba nia fó sasin kona-ba ninia virjindade, rezultadu husi luta maka’as kontra okaziaun hotu salan nian, basá nia dehan, iha matéria pureza nian ema ne’ebé manán mak ida ne’ebé “halai”. Nia rasik tranzmite forsa luta nian hasoru impureza ba nia oan sira: bainhira sira tau sira nia ulun iha S. Filipe Neri nia hirus-matanno iha kontaktu ho nia fuan domin nian, sira la hetan tentasaun seksuál ba fulan barak.
Durante pontifikadu S. Pio V nian, tanba ninia fama santidade nian, Filipe tenke hasoru lala’ok la loos iha nia Kreda rasik. Kardeál famozu ida husi Ischia, Virgilio Rosario, ne’ebé investiga amlulik husi Firenze ne’e halo kalúnia oioin hasoru Filipe. Filipe haree iha persegisaun ne’e, instrumentu ida providénsia divina nian atu sai boot iha haraik-an no santidade.
Defaktu, Maromak halo milagre oioin liuhusi nia Atan ne’e. Husi milagre hotu Filipe halo, ida boot liu mak joven Paolo Massimo ninia moris-hi’as. Foin-sa’e ne’e, família italiana importante ida nia oan, kelur ona mak moras todan, Iha loron 16 Marsu 1583, padre Filipe – ne’ebé hakarak asiste nia iha oras mate nian – to’o tarde. Bainhira Filipe to’o no bolu foin-sa;e ne’e nia naran, Paolo hadeer kedas hanesan ema hadeer husi kalan dukur todan nian no, simu tiha Sakramentu Iksu sira, nia mate fali.
Iha 26 Maiu, Filipe Neri nia klamar santu mós hetan niania deskansu, iha solenidade Corpus Domini 1595. Ninia kanonizasaun la kelur ida, : iha 1622, hamutuk ho Santa Teresa de Ávila no Santu Inácio de Loyola, amlulik italianu ne’e foti ba onra altár nian.
Mensajen boot S. Filipe Neri ni amoris nian mak ninia pregasaun santidade nian no domin lahó sasukat ba Maromak. Nia dehan: “Santu sira hakarak sai sant la’ós tanba foti-an: basá hakaran sai santu mak hakaran ida atu hadomi no fó onra ba Maromak liu buat hotu, no hakaran ne’e, se bele karik, tenke habelar to’o infinitu, basá Maromakmerese oinra infinita”. Hodi banati tuir S. Filipe Neri nia ezemplu, mai ita tuir vida espirituál ho beran boot no hadomi Maromak, ho fuan tomak, ho klamar tomak no ho kbiit tomak (kf Dt 6, 5). Atu, husi lalehan, nia tulun ita to’o ba “estatura Kristu nian iha ninia plenitude” (Ef 4, 13).
