Papa Francisco nia lia-menon molok harohan Angelus, 10 Jullu 2022
Maun no biin-alin doben sira, buona domenica!
Evanjellu Liturjia ohin nian haktuir ai-knanoik Samaritanu di’ak nian (kf. Lc 10, 25-37); ita hotu hatene. Nu’udar backgroud iha lurón ne’ebé husi Jerusalém tun ba Jericó, iha lurón ne’e hasoru mane ida ne’ebé naok-teen sira baku to’o raan no naok nia sasán hotu. Nailulik ida liu haree mai la para, nia bá liu; nnune’e mós levita, katak ministru ida kultu templu nian. «Maibé samaritanu ida», Evanjellu hateten, «ne’ebé halo viajen, to’o iha fatin ne’ebá, haree nia no iha kompaixaun ba nia» (v. 33). Ita keta haluha liafuan sira-ne’e: “iha kompaixaun ba nia”; id-ne’e mak Maromak sente bainhira haree ita ho problema ida, iha salan laran, iha mizéria laran: “iha kompaxaun ba nia”. Evanjelista hakarak espesifika katak Samaritanu halo viajen. Ne’e duni, Samaritanu ne’e, maski iha ninia programa sira no bá iha fatin dook ida, nia la hetan deskulpa no husik atu buat ne’ebé akontese iha tuir dalan, interpela nia. Ita hanoin: la’ós katak Na’i hanorin ita atu halo duni buat ne’e? Atu hateke ba dook, ba meta finál, maski nune’e hodi fó atensaun ba ain-hakat sira ne’ebé ita tenke halo,iha-ne’e no oras-ne’e, atu be’e to’o iha-ne’ebá.
Signifikativu katak kristaun dahuluk sira nia naran mak “dixípulu sira Dalan nian” (kf. At 9, 2), katak, lurón nian. Defaktu, ema fiar-na’in hanesan loloos ho Samaritanu: hanesan nia, nia iha dalan, nia la’o rai ida. Nia hatene katak nia seidauk “to’o”, maibé hakarak aprende loroloron, hodi tuir Na’i Jezús, ne’ebé dehan: «Ha’u mak dalan, lia-loos no moris» (Jo 14, 6). Ha’u mak dalan: Kristu nia dixípulu la’o hodi tuir Nia, i nune’e sai “dixípulu Dalan nian”. Tuir Na;i, ne’ebé la hela metin, maibé nafatin la’o iha dalan: tuir lurón nia hasoru ema sira, kura moras sira, vizita knua no sidade sira. Nune’e mak Na’i halo, nafatin la’o!
Tanba ne’e, “dixípulu Dalan nian” – katak, ita kristaun sira – haree katak ninia maneira hanoin no halo muda gradualmente, hodi sai hanesan ba beibein ho Mestre. Hodi tuir Kristu nia ain-hakat sira, nia sai ema la’o-rai no aprende – hanesan Samaritanu – atu haree no iha kompaixaun. Haree no iha kompaixaun. Uluknanai, haree: nia loke matan ba realidade, la taka an ho modu egoista iha ninia hanoin sira. Iha kontráriu, nailulik no levita haree ema monu iha susar, maibé hanesan sira la haree nia, sira hateke ba sorin seluk. Evanjellu eduka ita atu haree: lori ita ida-idak atu komprende ho modu korretu realidade, hodi supera loron ba loron prekonseitu no dogmatizmu sira. Fiar-na’in barak haksumik an iha dogmatizmu sira atu defende sira an husi realidade. No tuirmai hanorin ita atu tuir Jezús, basá tuir Jezús hanorin ita atu iha kompaixaun: atu konxiente kona-ba ema seluk, liuliu sira ne’ebé terus, sira ne’ebé presiza liu. No atu halo hanesan Samaritanu: la hakat liu, maibé para.
Iha ai-knanoik evanjéliku ne’e nia oin, bele akontese atu ita fó sala ba ema seluk ka ita an rasik, hodi hatudu liamn-fuan hasoru ema seluk, kompara ho nailulik no ho levita: “Nia ka ida ne’ebá hakat liu de’it, la para!”, ka fó sala ba an rasik, ho halo lista kona-ba ita-nia falta atensaun ba maluk. Maibé ha’u hakarak atu sujere ba imi tipu seluk ezersísiu nian. La’ós atu fó sala ba an rasik, lae; konserteza ita tenke rekoñese katak ita indiferente no bainhira justifika an, maibé labele limia an ba ne’e de’it. Ita tenke rekoñese katak, ne’e erru ida, maibé ita husu Na’i atu halo ita sai husi ita-nia indiferensa egoista no tau ita iha Dalan. Ita husu ba Nia atu haree no iha kompaixaun,. Ne’e grasa ida, ita tenke husu ba Na’i: “Na’i, halo ha’u haree, atu ha’u iha kompaixaun, hanesan Ita haree ha’u no iha kompaixaun mai ha’u!”. Ne’e mak harohan ne’ebé ha’u sujere ba imi ohin: “Na’i, halo ha’u haree, halo ha’u iha kompaixaun, hanesan Ita haree ha’u no iha kompaixaun ho ha’u!”. Ita buka iha kompaxaun ba ema sira ne’ebé ita hasoru iha dalan, liuliu sira ne’eb’e terus no moris iha nesesidade, atu ita hakbesik ba sira no halo buat ne’ebé ita bele atu tulun sira.
Dala barak, bainhira ha’u hasoru sarani mane ida ka feto ne’ebé mai ko’alia kona-ba buat espirituál sira, ha’u husu se nia fó esmola. “Sim”, nia hatán mai ha’u – “No, dehan mai ha’u, ó kona ema ne’eb’e ó fó esmola ne’e nnia liman?”. “Lae, ha’u soe iha ne’ebá”. “No ó fihir ema ne’e nia matan sira?. “Lae, la liu husi ha’u-nia ulun”. Se ó fó esmola hodi la kona realidade, la hateke iha ema ne’eb’e iha nesesidade nia matan sira, esmola ne’e ba ó, la’ós ba nia. Mai ita hanoin kona-ba ne’e: “Ha’o kona mizéria sira, ema ne’eb’e ha’u tulun ninia mizéria sira? Ha’u fihir ema sira-ne’ebé terus, ema sira ne’ebé ha’u tulun, nia matan sira?”. Ha’u husik ba imi hanoin ne’e: jaree no iha kompaixaun!
Atu Virjen Maria akompaña ita iha dalan kreximentu nian ida-ne’e, Nia, ne’ebé “hatudu Dalan mai ita”, katak hatudu Jezús, tulun ita atu sai ba beibeik “dixípulu sira Dalan nian”!
