«“Buat hotu tuir loos ona,” hafoin, Nia halis nia ulun hodi saran nia klamar» (Jo 19,30)
Ita iha loron ida durante tinan ida nia laran, iha ne’ebé, ba dala ida, sentru liturjia Kreda nian no ninia momentu aas nian la’ós Eukaristia, maibé krús; katak la’ós sakramentu, maibé eventu, la’ós sinál maibé signifikadu. Loron ne’e mak Sesta Santa. Iha loron ne’e la selebra Misa, maibé kontempla no adora Ida-ne’ebé Hedi iha Krús, Krusifiksu.
Maski ita komemora ho modu unitáriu, iha Vijília Páskua nian, Kristu nia mate nune’e mós ninia resurreisaun, nu’udar momentu úniku/ida de’it mistériu Páskua nian, Kreda sente nesesidade atu dedika tempu ida ketak ba memória Paixaun nian, atu tau iha evidénsia rikusoin folin boot momentu ne’ebá nian, momentu «consumatum est» (buat hotu halo tuir ona). Nune’e mak husi kedas sékulu IV mosu ritu adorasaun krús nian iha Sesta Santa, ho influénsia desizivu ba povu sarani nia fiar no piedade.
Iha loron ne’e grasa espesiál ida sirkula liuhusi Kreda. Ne’e mak loron iha ne’ebé «mistériu krús nian nabilan – fulget crucis mysterium», hanesan inu liturjia ida hananu. Membru ida-idak Kreda nian buka komprende Kristu nia sakrifísiu eh ita-nia salvasaun nia folin. Iha serimónia solene sira Sesta Santa nian, iha Adorasaun Krús nian, iha hananu sira “reprovasaun nian” (“Povu doben, ha’u halo sá, halo sa ba ó…?”), iha leitura Paixaun nian, no iha komuñaun Óstia ne’ebé konsagra antes,ita sai ida de’it ho ita-nia Makso’ik, no ita kontempla ita-nia mate rasik iha Na’i nia mate.
Kreda – kolu husi ninia ornamentu sira, altár mamuk, ho sakráriu mamuk nia odamatan nakloke – hatudu moris lutu, loron ‘Pasch’ (pasajen) Krusifiksaun nian.
Iha loron ne’ebé la iha orasaun konsagrasaun nian, halo ita hakle’an sentidu lakon nian basá Misa iha tinan tomak fó hanoin kona-ba Na’i ne’ebé manán mate, nu’udar ita-nia ksolok no bensan nia hun. Ita bele haree katak parte sira ritu selebrasaun Sesta Santa nian korresponde ho parte sira Misa nian:
- Liturjia Liafuan nian – leitura Paixaun nian.
- Orasaun intersesaun nian ba Kreda no mundu tomak, ba Sarani sira no sira ne’ebé la’ós sarani.
- Venerasaun Krús nian.
- Komuñaun.
VIA SAKRA NIA ORIJEN
Via Sakra nia orijen mai husi piedade populár ba Kristu ne’ebé terus mosu no dezenvolve entre sékulu XII no XV nia laran. Devosaun ida-ne’e fó hanoin peregrinasaun tuir Dalan terus nian iha Jerusalém.
Iha nia orijen, prátika ida-ne’e la iha númeru presizu no definidu kuadru sira-nian, parajen sira eh “estasaun” sira. Estasaun eh parajen sira nakloke ba tradisaun lokál, ne’ebé nia fonte la’ós de’it testu Evanjelu nian. Nune’e mak ita hetan mós estasaun Jezús hasoru malu ho nia Inan, númeru Jezús monu ho krús to’o dala tolu, enkontru ho Verónica.
Iha tinan 1731 mak autoridade Kreda nian determina númeru “estasaun” sira-nian no konteúdu sira, hodi integra prátika orasaun ne’ebé habelar ona iha tempu ne’ebá, inklui mós momentu sira ne’ebé la hetan iha Evanjellu sira. Husi tinan 1975 ita bele troka estasaun tradisionál sira ho momentu seluk Paixaun nian foti husi Evanjellu no remata nafatin ho Jezús nia Resurreisaun.
