Irmán, leigu no foin-sa’e doben sira,
Tatoli nia númeru ida ne’e sae iha Jubileu Mizerikórdia nian no hakarak tulun ita hotu atu hala’o atitude ida ne’e iha ita-nia moris loron-loron nian.
Dala barak, bainhira temi laran-sadia (mizerikórdia), ita hanoin atu husu no simu perdaun ba ita-nia salan sira; hanesan Maromak tuur hakmatek no hein katak ita hakbesik Nia no hein Ninia perdaun.
Maromak nia Liafuan no Amu-Papa Francisco hatudu mai ita Maromak nia laran-sadia ne’ebé “hakruuk” atu hakbesik ema: Maromak la hein ita, maibé Nia rasik hato’o mai ita Ninia hakaran atu haraik Ninia domin mai ita. Maromak nia laran-sadia mak kbiit ida ne’ebé forma no transforma ema nia moris; atitude kriativa ida ne’ebé hatudu katak la iha buat ida ne’ebé bele teri netik Na’i nia planu salvasaun nian.
Jezús, Aman Maromak nia ilas perfeitu, hatudu katak Na’i nia laran-sadia la hatun ema nia dignidade, maibé respeita ema ida-idak nia limitasaun, ninia frakeza, hodi konsidera sira nu’udar ema nia kanek ne’ebé Nia de’it bele bali. Amu-Papa Francisco, iha Bula “Misericordiae Vultus” hato’o S. Tomé de Aquino nia liafuan sira: “Uza laran-sadiak mak Maromak nia karakteristika espesiál, no iha buat ne’e Nia hatudu Ninia kbiit wa-in” (MV 6).
Kontempla aspetu sira ne’e iha Maromak nia hahalok la to’o, hanesan Amu-Papa dehan, “laran-sadia la’ós de’it Aman Maromak nia hahalok, maibé sai kriteriu atu hatene se mak Maromak nia oan loos” (MV 9). Tan ne’e, iha tinan ida ne’e nia laran, ita hotu simu bolun atu moris nu’udar oan sira Maromak laran-sadia nian. Ita bele hateke ba Maria, “ne’ebé Maromak prepara hori uluk kedas atu sai Arka Aliansa nian entre Maromak no ema sira” (MV 24), ho ninia hahalok nia hatudu oinsá ema nia moris bele sai ilas kona-ba Maromak nia domin.
Hamutuk ho Maria, ita rekoñese, uluk knanain, katak Maromak de’it iha kbiit atu hala’o laran-sadia ho ema hotu. Ita-nia esforsu hotu la to’o atu ita, nafatin, iha moris loron-loron nian, bele komprende, perdua, simu fali ita-nia maluk sira. Iha komunidade, iha família, iha fatin estuda ka servisu nian, maski ita haka’as an, nafatin mosu buat ruma ne’ebé halo ita dehan: “To’o ona! Dala hira ha’u tenke komprende, perdua, hadomi ema ida ne’e, ne’ebé kontinua halo aat mai ha’u?”. Ita, hanesan Pedro, iha tendénsia atu sukat: dala hira? To’o iha ne’ebé? No hodi halo nune’e ita-nia an mak kriteriu sentrál nafatin. Maria rekoñese katak Maromak mak halo buat hotu, Nia de’it bele halo buat oinoin no… “surpresa”… Nia hatudu Nia laran-sadia ba ema ne’ebé loloos la soi atu simu nia domin. Iha Maria nia kantiku temi riku sira, ema kbiit sira, emboot sira; Jezús mós, iha Ninia moris, dala barak hakbesik ema ne’ebé sira seluk hakribiit ka hanoin la soi atu simu Maromak: Levi, Zakeu, feto sala-na’in…
Se nune’e, ita ida-idak, iha fatin iha ne’ebé hela ba, bele halo saida? Kreda propoin “obra de misericordia” (espirituál no korporál), tan ne’e, Amu-Papa konvida foin-sa’e sira ne’ebé sei partisipa ba Loron Mundiál Foin-sa’e sira nian iha Cracovia, atu moris tuir obra de misericordia espirituál ida no korporál ida fulan-fulan, husi janeiru to’o jullu. Ha’u hanoin katak ita hotu (irmán, leigu, foin-sa’e ka labarik) bele halo tuir buat ne’ebé Amu-Papa husu ba foin-sa’e sira: fulan-fulan haka’as an atu halo obra de misericordia ida sai konkretu iha ita-nia moris.
Maibé ha’u propoin mós atitude jerál ida: oinsá ita-nia hateken, bele sai hateken laran-sadia nian? Loron-loron ita bele hasoru ema na’in hira? Se ho ita-nia hateken ita bele halo ema sente Maromak nia komprensaun no atensaun ba ninia moris, ita halo ona pasu boot ida.
Hateken laran-sadia nian iha karakteristika hirak ne’ebé?
• La’ós unilaterál: dala barak ita tesi lia, julga ema husi ita-nia pontu de referénsia de’it, ita susar atu haree ho ema seluk nia matan ka atu komprende ema seluk nia pontu de vista. Ita presiza buka hateken alternativu, katak sai husi ita-nia an no hanoin hodi koko hateke ba nia ho Maromak nia matan, atu komprende ninia rasaun, ninia problema sira.
• Hateken lialoos nian: dala ruma ita hanoin katak laran-sadia signifika “husik ba”, ha’u taka matan bainhira ema halo buat ruma la loos, nune’e nia sente nafatin Maromak nia domin. Se ita hanoin ba Jezús ho feto sala na’in, ita haree katak Nia simu feto ida ne’e nia omenajen, maibé Nia dehan ba feto: “Ba, no keta sala tan”. Ho ita-nia hateken ita presiza halo ema seluk komprende bainhira nia sala, tanba ita-nia hateken sai triste, tanba ita terus hodi hanoin katak, ho ninia salan, ema ida ne’e hadook an husi Maromak.
• Keta “marka” ema sira: dala barak ema ida bele halo buat ruma ne’ebé la loos, maibé ita la bele para ba akontesimentu ida ne’e de’it hodi konforma ninia moris tomak ba buat ne’e. Ita presiza oferese oportunidade foun ida, maibé se ita hateke ba ema ida hodi hanoin “ha’u hatene ona nia atu halo oinsá… uluk…”, ita la fó posibilidade ba ema ida ne’e atu troka, atu sente Maromak nia domin.
• Ita-nia hateken tenke hatudu katak ita-nia fuan nakloke nafatin, ba funu-baluk sira mós!
Ita bele hanoin katak buat hotu ne’e ladún fasíl atu hala’o iha ita-nia moris: loos duni, la fasíl, maibé Amu-Papa oferese ba sarani hotu tinan espesiál ida ne’e atu “iha ita-nia moris loron-loron nian, moris tuir laran-sadia ne’ebé Aman Maromak, hori uluk kedas, hato’o mai ita” (MV 25). Ita tulun malu atu bele hatán ba bolun ida ne’e no suporta malu hodi harohan ba Maromak, laran-sadia nia Na’i.
Boas Festas Natál nian
Ir. Alma Castagna
