Papa Francisco nia lia-menon iha 1 Janeiru 2023, molok harohan Angelus.
Maun no biin-alin sira, buongiorno e buon anno!
Inísiu tinan foun ida-nian entrega ba Maria Santíssima, ne’ebé ohin ita selebra nu’udar Maromak Inan. Iha oras sira-ne’e ita invoka ninia intersesaun ho modu partikulár ba Papa eméritu Bento XVI, ne’ebé horisehik dadeer husik mundu ne’e. Ita hamutuk sai ida de’it, ho fuan ida no klamar ida, atu hasa’e agradesimentu ba Maromak ba don sevridór fiél Evanjellu no Kreda nian ida-ne’e, Ita hotu foin haree iha momentu ruma liubá iha tv, “A sua immagine”, atividade no moris tomak Papa Bento nian.
Enkuantu ita kontempla Maria iha gruta ne’ebé Jezús moris bá, ita bele husu: ho linguajen ida-ne’ebé mak Virjen Santa ko’alia mai ita? Oinsá Maria ko’alia? Saida mak ita bele aprende husi nia ba tinan ne’ebé foin nakloke? Ita bele dehan: “Na’i-Feto, hanori ami saida mak ami tenke halo iha tinan ne’e”.
Iha realidade, se ita obrserva sena ne’ebé Liturjia ohin nian aprezenta mai ita, ita nota katak Maria la ko’alia. Nia simu ho admirasaun mistériu ne’ebé nia moris, rai didi’ak buat hotu iha ia fuan no, liuliu, nia preokupa ho Kosok-Oan, ne’ebé – Evanjellu hateten – «hatoba iha balada han-fatin» (Lc 2,16). Verbu “hatoba” signifika tau ho kuidadu, no dehan mai ita katak linguajen própriu Maria nian mak ida maternidade nian: tau matan ho ternura ba Kosok-Oan. Ne’e mak Maria nia grandeza: enkuantu anju sira halo festa, bibi-atan sira halai ba haree no hotu-hotu hahí Maromak ho lian maka’as ba eventu ne’ebé mosu, Maria la ko’alia, la entretein bainaka sira hodi esplika saida mak akontese, la na’ok sena – ita gosta liu na’ok sena! – iha kontráriu, nia tau Kosok-Oan iha sentru, hodi tau matan ba Nia ho domin. Poeta feto ida hakerek katak Maria «hatene mós sai nonok ho modu solene, […] tanba nia lakohi lakon nia Maromak husi nia oin» (A. Merini, Corpo d’amore. Un incontro con Gesù, Milano 2001, 114).
Linguajen típiku maternidade nian mak ne’e: ternura atu tau matan. Defaktu, depoizde lori ba fulan sia iha ni aknotak don milagre misteriozu ida, inan sira kontinua tau iha sentru atensaun hotu nian sira-nia kosok-oan: fó han, hakohak, hatoba ho mamar iha bersu. Tau matan: ida-ne’e mós mak linguajen Maromak nia Inan nian; linguajen ida inan nian: tau matan.
Maun no biin-alin sira, hanesan inan hotu, Maria lori moris iha nia knotak no, nune’e, ko’alia mai ita kona-ba ita-nia futuru. Maibé tempu hanesan fó hanoin mós mai ita katak, se ita hakarak atu tinan foun ne’e di’ak duni, se ita hakarak hari hikasfali esperansa, ita tenke abandona lingauej sira jestu sir hno hilin sira ne’ebé hetan inspirasaun husi egoízmu no aprende linguajen domin nian, katak tau matan. Tau matan mak linguajen foun ida, ne’ebé bá kontra linguajen egoízmzu nian. Ne’e mak empeñu: tau matan ba ita-nia moris – ida-idak tenke tau matan ba nia moris rasik –; tau matan ba ita-nia tempu, ita-nia klamar, tau matan ba kriasaun no ambiente ne’ebé ita moris bá; no. Liután, tau matan ba ita-nia maluk, sira ne’ebé Na’i tau iha ita-nia sorin, nune’e mós maun no biin-alin sira ne’ebé iha nesesidade no interpela ita-nia atensaun no ita-nia kompaixaun. Hodi hateke ba Na’i-Feto ho Kosok-Oan, enkuantu nia tau matan ba Kosok-Oan, ita aprende atu tau matan ba ema seluk, no ita-nia an rasik mós, hodi tau matan ba saude interiór, vida espirituál, karidade.
Hodi selebra Loron Mundiál Pás nian, ita foti hikas konxiénsia kona-ba responsabilidad ene’ebé entrega mai ita atu harii futuru: hasoru krize pesoál no sosiál sira ne’ebé ita moris, hasoru trajédia funu nian, «ita simu bilun atu enfrenta dezafiu sira ita-nia mundu nian ho responsabilidade no kompaixaun» (Messaggio per la LVI Giornata Mondiale della Pace, 5). No ita bele halo se ita tau matan ba malu no se, hotu-hotu hamutuk, tau matan ba ita-nia uma komún.
Ita implora Maria Santíssima, Maromak nia inan, atu iha époka ida-ne’e ne’ebé kona poluisaun deskondiansa no indiferensa nian, halo ita iha kapasidade ba kompaixaun no tau-matan – kapasidade atui iha kompaixaun no tau matan ba malu –, kapasidade atu «komove no para iha ema seluk nia oin, iha momentu hotu ne’ebé iha nesesidade» (Esort. ap. Evangelii gaudium, 169).
