Papa Francisco nia lia-menon molok harohan Angelus, 21 Fevereiru 2022
Maun no biin-alin sira, bondia!
Iha Evanjellu Liturjia ohin nian, Jezús fó ba dixípulu sira indikasaun fundamentál ruma moris nian. Na’i refere ba situasaun difisil liu, sira-ne’ebé sai banku prova nian mai ita, ne’ebé tau ita iha sira ne’ebé sai funu-balu no adversáriu mai ita nia oin, no buka nafatin halo aat mai ita. Iha kazu sira-ne’e, Jezús nia dixípulu simu bolun atu la rende ba instintu no ódiu, maibé hakat liu, hakat maka’as. Hakat liu instintu, hakatak liu ódiu. Jezús dehan: «Imi hadomi imi-nia funu-balu sira, halo di’ak ba sira-ne’ebé rai kunan ba imi» (Lc 6,27). No konkretu liután: «Ba ema ne’ebé basa ó nia hasan, fó mós ida seluk» (v. 29). Bainhira ita rona buat ne’e, parese Na’i husu buat imposivel mai ita. No hafoin, tanba sá hadomi funu-balu sira? Se ita la reaje hasoru prepotente sira, abuzu hotu iha dalan livre, no ida-ne’e la justu. Maibé nune’e duni? Tebes ka Na’i husu mai ita buat imposivel, injustu? Nune’e duni ka?
Ita konsidera uluknanai sentidu injustisa nian ne’ebé ita nota iha “fó hasan sorin”. No ita hanoin ba Jezús. Durante paixaun, iha prosesu injustu hasoru Nia iha amlulik boot nia oin, iha momentu ida nia simu basa iha husi guarda sira ida. No oinsá Nia komporta? Nia la insulta, lae, Nia dehan ba guarda: «Se ha’u ko’alia sala, hatudu sala iha ne’ebé. Maibé se ha’u ko’alia loos, tanba sá ó basa ha’u?» (Jo 18,23). Nia husu konta kona-ba buat aat Nia simu. Fó hasan seluk la signifika sofre iha silénsiu, rende ba injustisa. Jezús ho ninia pergunta denunsia buat ne’ebé injustu. Maibé nia halo lahó raan-nakali, lahó violénsia, maibé ho delikadeza. Nia lakohi hamosu diskusaun ida, maibé, dezativa rai-hirus, ida-ne’e importante: hamate ódiu no injustisa hamutuk, hodi buka rekupera maluk ne’ebé sala. Ida-ne’e la’ós fasil. Maibé Jezús halo no dehan mai ita atu halo mós. Ne’e mak fó hasan seluk: Jezús nia laran-maus mak resposta ida forte liu baku ne’ebé nia simu. Fó hasan seluk la’ós hahalok rekua ba ema ne’eb’e lakon, maibé asaun husi ema ida ne’ebé iha forsa interiór boot liután. Fó hasan seluk katak manán aat ho di’ak, hodi loke odamatan ida iha funu-balu nia fuan, hodi desmaskara nia ódiu ne’ebé absurdu. No atitude ida-ne’e, fó hasan seluk ne’e, la mai husi kálkulu ka ódiu, maibé husi domin. Maun no biin-alin doben sira, domin gratuitu no merese-laek ne’ebé ita simu husi Jezús mak hahoris iha fuan modu halo nian hanesan ho Ninian, ne’ebé rejeita vingansa hotu. Ita toman ho vingansa sira: “Ó halo ida-ne’e mai ha’u, ha’u sei halo buat seluk bá ó”, ka atu rai iha fuan rai-hirus ida-ne’e, rai-hirus ne’ebé halo aat, harahun ema.
Ita haree objesaun seluk: posivel ema ida to’o ba hadomi ninia funu-balu sira? Se depende mai ita, imposivel. Maibé ita hanoin katak, bainhira Na’i husu buat ruma, Nia hakarak haraik buat ne’e. Na’i nunka husu buat ruma ne’ebé Nia la fó uluk. Bainhira Nia dehan mai ha’u atu hadomi funu-balu, Nia hakarak haraik mai ha’u kapasidade atu halo ida-ne’e. Lahó kapasidade ida-ne’e, ita labele, maibé Nia dehan ba ó “hadomi funu-balu” no Nia haraik kapasidade atu hadomi. Santu Agostino harohan nune’e – imi rona bá basá orasaun ne’e furak –: Na’i, «haraik mai ha’u buat ne’ebé Ó husu no husu mai ha’u buat ne’ebé Ó hakarak» (Confessioni, X, 29.40), basá Ó haraik uluk tiha mai ha’u. Sá loos atu husu ba Nia? Sá loos mak Maromak haksolok atu haraik mai ita? Forsa domin nian, ne’ebé la’ós buat ruma, maibé Espíritu Santu. Forsa atu hadomi mak Espíritu Santu, no ho Espíritu Santu ita bele hatán ba aat ho d’ak, ita bele hadomi ema ne’ebé halo aat mai ita. Nune’e mak ema sarani sira halo. Triste bainhira ema no povu sira ne’ebé iha orgullu sai sarani haree ema seluk nu’udar funu-balu no hanoin atu halo funu! Triste liu.
No ita, ita koko moris tuir Jezús nia konvite sira? Ita hanoin ba ema ida ne’ebé halo aat mai ita. Ida-idak hanoin ba ema ida. Buat ida komún atu ita sofre aat ruma husi ema ruma, ita hanoin ba ema ne’e. Karik iha ita-nia laran iha rai-hirus. Entaun, ba rai-hirus ne’e ita tau iha nia sorin Jezús nia ilas, maus, durante prosesu, depoizde simu basa. No hafoin ita husu Espíritu Santu atu serbisu iha ita-nia fuan. Ikus ita harohan ba ema ne’e: harohan ba ema ne’ebé halo aat mai ita (kf Lc 6,28). Ita, bainhira ema halo aat mai ita, ita bá kedas konta ba ema seluk no ita sente ita-nia an nu’udar vítima. Ita para, no ita harohan Na’i ba ema ne’e, atu tulun nia. No halo nune’e sei hamenus sentimentu rai-hirus nian. Harohan ba ema ne’ebé trata aat ita mak buat dahuluk atu transforma aat iha di’ak. Orasaun. Atu Virjen Maria tulun ita sai mahalok dame nian ba ema hotu, liuliu ba ema sira ne’ebé hafunu ita no la gosta ita.
