Papa Francisco iha Angelus, 13 Setembru 2020
Maun no biin-alin sira, bondia!
Iha ai-knanaoik ne’ebé ita lee iha Evanjellu ohin nian, kona-ba liurai laran-sadia na’in (kf Mt 18,21-35), ita hetan ba dala rua súplika ida-ne’e: «Iha pasiénsia ho ha’u no ha’u sei fó hikas fali» (vv. 26.29). Ida dahuluk atan ne’ebé deve nia patraun osan rihun-sanulu, kuantidade boot liu, ohin nian karik millaun no millaun euro mak husu. Ba dala rua atan seluk husi patraun ida de’it mak repete. Nia mós iha tusan, la’ós ba na’i, maibé ba atan ne’ebé iha tusan boot liu. Ninia tusan ki’ik-oan liu, karik hanesan saláriu semana ida nian.
Ai-knanoik nia sentru mak induljénsia ne’ebé patraun hatudu ba atan ho tusan boot liu. Evanjelista subliña katak «na’i iha kompaixaun – keta haluha liafuan ida-ne’e ne’ebé Jezús rasik nian: “Nia iha kompaixaun”, Jezús sempre iha kompaixaun – [iha kompaixaun] ba atan ne’e, husik nia bá no kasu tiha nia tusan» (v. 27). Tusan boot ida, nune’e kasu boot! Maibé atan ne’e, tuirmai kedas, hatudu hahalok kruél ba nia maluk, ne’ebé deve nia kuantidade ki’ik-oan ida. Nia la rona, insulta nia no halo nia tama iha prizaun, to’o nia selu nia tusan (kf v. 30), tusan ki’ik-oan ne’e. Patraun hatene tiha, ho hirus, bolu atan aat ne’e no kondena nia (kf vv. 32-34): “Ha’u perdua ó maka’as no ó labele perdua uitoan oan ne’e?”.
Iha ai-knanoik, ita hetan atitude diferente rua: Maromak nian – repreenta husi liurai – ne’ebé perdua maka’as, tanba Maromak perdua nafatin, no ema nian. Iha atitude divinu justisa nakonu ho mizerikórdia, enkuantu atitude umanu limita de’it ba justisa. Jezús dudu ita atu loke an ho brani ba forsa perdaun nian, tanba iha moris la’ós katak buat hotu rezolve ho justisa, ita hatene ne’e. Presiza domin mizerikordiozu, baze mós ba Na’i nia resposta ba Pedro nia pergunta molok ai-knanoik. Pedro nia pergunta nalian nune’e: «Na’i, ha’u-nia maun-alin sala hasoru ha’u karik, ha’u sei perdua dala hira?» (v. 21). No Jezús hatán ba nia: «Ha’u dehan ba ó la’ós dala hitu, maibé hitunulu dala hitu» (v. 22). Iha linguajen simbólika Bíblia nian, ida-ne’e signifika katak ita simu bolun atu perdua nafatin!
Sofrimentu hira, kanek hira, funu hira mak bele evita, se perdaun no mizerikórdia sai ita-nia estilu moris nian! Iha família mós, iha família mós: família hira mak haketak malu ne’ebé la hatene perdua, maun no biin-alin na’in hira mak rai kunan iha laran. Presiza aplika domin mizerikordiozu iha relasaun umana hotu: entre feen no la’en, entre inan-aman no oan sira, iha komunidade nia laran, iha Kreda no mós iha sosiedade no iha polítika.
Ohin dadeer, bainhira ha’u selebra Missa, ha’u para, fraze ida husi Leitura dahuluk, Ben Sirak kona ha’u. Fraze dehan nune: “Hanoin ó-nia loron ikus no para atu iha ódiu”. Fraze furak! Hanoin ó-nia loron ikus! Hanoin katak ó sei hela iha kaixaun ida… no ó lori ódiu ba iha-ne’ebá? Hanoin ó-nia loron ikus, para atu iha ódiu! Para atu rai kunan. Ita hanoin fraze ida-ne’e, ne’ebé kona maka’as: “Hanoin ó-nia loron ikus no para atu iha ódiu”.
La’ós fasil atu perdua, tanba iha momentu hakmatek nian ema ida bele dehan: “Loos, nia halo buat aat oioin mai ha’u, maibé, ha’u mós halo barak. Di’ak liu perdua no simu perdaun”. Maibé, rai-kunan mai fila fali, hanesan lalar bailoron nian ne’ebé xateia ita, mai, mai fali, mai fali… Perdua la’ós buat ida momentu nian de’it, ne’e mak buat kontinua kontra rai-kunan ne’e, ódiu ne’ebé mai fali. Ita hanoin ba loron ikus, ita para atu iha ódiu.
Ai-knanoik ohin nian tulun ita atu kapta iha plenitude signifikadu fraze ne’ebé ita dehan iha orasaun Ami Aman: «Kasu ami tusan nu’udar ami kasu ami-nia devedór sira nian» (Mt 6,12) [tradusaun literál fmatin nian]. Liafuan sira-ne’e iha lia-loos desiziva. Ita labele hein Maromak nia perdaun mai ita, se ita la fó perdaun ba ita-nia maluk. Ne’e kondisaun ida: hanoin ba ó-nia loron ikus, ba Maromak nia perdaun, no para atu iha ódiu; dinu sai rai-kunan, lalar ne’ebé xateia ita ne’ebé mai fila fali no mai fali. Se ita la haka’as an atu perdaun no hadomi, ita mós sei la hetan perdaun no domin.
Ita konfia iha Maromak nia Inan nia intersesaun materna: Nia tulun ita atu sai konxiente oinsá ita mak devedór ba Maromak, no atu hanoin nafatin, nune’e ita iha fuan nakloke ba mizerikórdia no laran-di’ak.
