Santa Mónica moris iha Tagaste, atuál Argélia, Iha África, iha tinan 331, husi família sarani. Husi ki’ik nia dedika nia moris atu serví ema kiak sira, ne’ebé nia vizita beibeik hodi lori konfortu liuhusi Maromak nia Liafuan. Nia iha moris ida difisil liu. Nia laen joven jentiu ida, trata aat nia. Mónica tahan buat hotu iha silénsiu no laran-maus. Nia hetan konsolasaun iha orasaun sira ne’ebé nia hasae ba Kristu no ba Virjen Maria ba nia laen nia konversaun. No Maromak rekompensa ninia dedikasaun, basá nia bele asiste nia laen nia batizmu, ne’ebé konverte ba Maromak ho ho sinseru tinan ida molok mate.
Mónica iha oan-mane na’in rua, Agostinho no Navígio, no oan-feto ida, Perpétua, ne’ebé sai relijioza. Maibé, Agostinho sai ninia preokupasaun boot liu, motivu ba ninia laran-susar no matan-been wain. Maski nia fó konsellu di’ak no eduka oan ne’e ba iha prinsípiu sira relijiaun kristán, Agostinho ninia isin-moris, inkonstánsia no espíritu insubordinasaun nian halo atu inan matenek ne’e adia ninia batizmu, ho reseiu katak nia hafoer sakramentu.
No bele akontese, tanba Agostinho, bainhira ho tinan 16, sai husi uma atu kontinua ninia estudu sira, nia la’o tuir dalan vísiu sira-nian. Mónica nia fuan terus maka’as ho notísia sira nia oan nia hahalok aat sira no tanba ne’e nia hakbarak ninia orasaun no peniténsia sira. Dala ida, nia bá husu konsellu bispu nian, ne’ebé konsola nia hodi deahn: “Kontinua harohan, basá imposivel atu lakon oan matan-been barak nian”.
Agostinho sai profesór matenek retórika nian iha Cartago. Maibé, tanba buka halai husi ni ainan ne’ebé laran-susar, subsubar nia sae roo bá Roma, no hafoin ba Milano, iha-ne’ebé nia konsege kargu profesór ofisiál retórika nian.
Mónica, maski oinsá, hakarak tebes haree nia oan nia rekuperasaun, halo mós viajen ba Milano, iha-ne’ebé, neineik-neineik, remata ninia terus. Ne’e tanba Agostinho, ne’ebé foufoun tanba kuriozidade no retórika, nhafoin tanba interese espirituál, sai rona-na’in envolvente sermaun sira Santu Ambrósio nian. Nune’e mak Agostinho konverte an no simu batizmu, hamutuk ho nia oan-mane Adeodato. Mónica bele kuu fuan sira nia orasaun no matan-been nian. Agostinho rasik hateten: “Ha’u-nia inan fó moris mai ha’u dala rua, ida uluk iha isin ba moris mundu nian, daruak fó moris ho fuan ba moris rohan-laek”.
Inan no oan deside atu fila ba sira nia rai moris-fatin, maibé bainhira to’o iha portu Ostia nian, besik Roma, Mónica moras no mate. Ne’e mak loron 27 Agostu 387 no iha tinan limanulu-resin-neen.
Papa Alexandre III konfirma kultu tradisionál ba Santa Mónica, iha 1153, bainhira proklama nia Padroeira Inan Sarani sira. Ninia festa selebra iha loron ne’ebé nia mate, 27 Agostu, loron ida molok nia oan-mane Agostinho nian, ne’ebé ho konsidénsia mate iha 28 Agostu 430. Nia isin, ne’ebé ba sékulu barak venera iha uma-kreda Santa Áurea nian, iha Ostia, iha 1430 lori ba Roma no tau iha Kreda S. Trifone, ohin Kreda Santu Agostinho nian, nia oan-mane nian.
