Iha loron 31 fulan maio tinan 2025, iha Inspetoria TIN (Timor Indonesia), irman FMA sira hamutuk ho leigos sira, professor, animador, ADMA sira tuir seminar iha Dili Comoro, iha Centru formasaun João Paolo II, Iha seminar ida ne’e orador mak Professor Dotor, Benjamim de Araújo e Corte-Real no nia moderadora mak Dotora Sra. Cipriana Brites. Liafuan makloke nian hato’o husi Madre provincial Me. Evangelina da Costa Xavier, FMA ko’alia kona mos ba interculturasaun fiar nian, sublinha katak fiar ne’ebe inkarna iha kultura oin-oin, iha nasaun oin oin.kultura mak fatin fiar nia ba Maromak, fiar hahu moris husi kultura, no fiar ne’e presisa inkarna iha ita nia-an, iha kontestu humana nia. Iha kultura husik Evanjellu mak sai nu’udar abut ba moris real, liu husi sira nia espresaun moris costume no valor sira no husik evanjellu hetan forma iha rikusoin kultura iha ema nia moris. Kultura mak fatin ne’ebe fiar bele fo naroman, nune’e wainhira ita rekonhese fini sira evanjellu nian ne’ebe presente ona iha ita nia kultura, nu’udar tulun boot ba ita atu bele sai buras iha fiar organicamente no autentiku. Fo hanoin fila fali ba nu’udar FMA, Edukadora Salesiana sira, mak nu’udar ponte inkarnasaun nian, tanba sira hetan bolu laìos deit atu hanorin fiar, maibe atu moris iha dalan ne’ebe vizibile iha kultura sira ne’ebe akompanha. Iha Sistema edukativu Don Bosco nian “Sistema prenventivu”, nu’udar metodu ida ne’ebe tane aas kultura, liu husi nia pilar tolu “Razaun, Relijiaun no Domin/ Amorevolezza, ne’ebe espresa liu husi respeitu ema nia istoria no kultura sira. Razaun fo hanoin foinsa’e sira atu reflete sira nia kultura iha ne’ebe mak Maromak presente ona iha sira nia valor sira. Relijiaun la’os deit teoria maibe nu’udar dalan moris ne’ebe ormoniza ho sira nia identidade. Domin mak kria konfiansa hodi permite atu rona evanjellu. Ikus aumenta tan katak ho Sistema preventive ita la forma ema ba perfeisaun maibe forma ema atu sai ninia-an rasik nu’udar fiar nain Timor oan ne’ebe kesi abut metin iha Evanjellu.
Professor Dotor Benjamim lori topiku kona-ba “Fiar ne’ebe inkarna iha kultura”, Professor Dotor. Benjamim hateten katak buat hotu mai husi kultura nu’udar klibur social ki’ik ida ne’ebe Timor oan sira hala’o no nafatin tane as, tuba metin ba bei-oan sira atu haburas no atu hatutan ba nafatin kultura ida ne’e. Ita nia beiala sira ne’ebe uluk seidauk hatene Maromak, sira adora Maromak liu hosi fatuk ahi no natureza sira. Iha tinan 1515 missionario dahuluk Dominicano sira lori fiar mai ita Timor oan sira iha Lifau Oecuse, wainhira sira rona sagrada eskritura sira sente haksolok tanba iha sagrada eskritura kuase atu hanesan mos sira nia poeta, tan nee mak sira simu missionario sira, se enkuanto missionario lori sasan kroat karik, ita nia beiala sira la simu sira,maibe tanba sira lori fiar mai entaun ita nia beiala sira simu. Ita nia beiala sira la hatene le’e, laiha konhesementu sientificu hanesan mundo ohin loron nian maibe sira iha matenek ne’ebe Maromak fo ba sira, ne’e mak natural no organica. Hafoin de apresentasaun iha mos perguntas balun husi partisipante sira ne’ebe husu katak, iha Timor maioria Catolica maibe laos ativa no pratikante s sarani sira iha kategoria ida ne’e ita bele hanaran sira nu’udar Cristaun? Hodi hatan perguntas ida ne’e senhor hato’o katak Fiar ne’e livremente, Maromak mos la obriga ita atu ita fiar iha nia tenke tuir pratika nu’udar Cristaun nian, Nia kria ona ita tuir Nia ilas, nune’e ita mak tenke buka Maromak, se hau nu’udar fiar nain Catolica ida, hau hatene se mak Maromak ne’ebe hau fiar hau tenke buka no hatene Nia no atu deskobre Nia.
Iha partisipante ida ho naran Romaldo hato’o ninia sentimentu kona-ba formasaun ne’e dehan katak seminar ho tema “Fiar inkarna iha kultura oin-oin”. Ba nia esperiensia furak tebes tamba bele lori ita nia kultura ne’ebe ita iha. kultura mak sai sentru permanese iha ita ema ida-idak nu’udar Timor oan, kultura hatudu ita nia identidade tan ne’e ita simu bolun atu hametin no haburas ita nia kultura hodi hatudu ba nasaun seluk katak ita iha ita nia kultura rasik ne’ebe hatutan hosi ita nia beiala sira to’o jerasaun ba jerasaun. Fe Cristaun sai ona mos kultura Timor nian ne’ebe nakonu ho signifikadu ba Timor oan sira.
https://www.flickr.com/photos/201546617@N05/albums/72177720326555072/
