Naran ne’ebé hili la’ós kasuál ka ornamentál: iha valór programátiku no istóriku-simbóliku ne’ebé forte. Amu-Papa hanoin hikas ho esplísitu Leão XIII, pontífise finál sékulu XIX nian, autór ensíklika istórika Rerum novarum (1891), ne’ebé mak ema dahuluk ne’ebé sistematikamente aborda kestaun sosiál iha naroman Doutrina Kreda nian. Dokumentu ne’ebá marka entrada Majistériu nian ba modernidade industriál, ho análize ida ne’ebé lúsidu kona-ba kondisaun sira traballadór nian, kona-ba relasaun entre kapitál no serbisu, no kona-ba papél sarani sira-nian iha harii sosiedade ida ne’ebé justu liu.
Hafoin ne’e, Amu-Papa foun halo paralelu ida entre era rua transformasaun radikál nian:
- Ida ne’ebé Papa Leão XIII hasoru, ne’ebé marka ho revolusaun industriál dahuluk,
- no ida atuál, marka ho saida maka ita bele bolu revolusaun industriál dahaat, ho dezenvolvimentu teknolojia dijitál sira, automatizasaun no intelijénsia artifisiál.
Hodi hili atu hanaran an Leão, Pontífise atuál la’ós de’it tau nia an iha kontinuidade ho tradisaun empeñu sosiál no profétiku nian, maibé nia haruka mensajen klaru ida: Kreda labele no lakohi hela iha marjen mudansa epokál sira-nian. Kreda, iha ninia vizaun, la’ós espetadór pasivu ida no mós la’ós lian ida ne’ebé relega ba marjen sosiedade nian. Envezde, ida-ne’e bolu atu sai prezensa moris no nabilan, ne’ebé bele oferese ba mundu rikusoin hosi nia tradisaun sosiál no espirituál. Hanesan Leão XIII, ne’ebé la taka an hosi trajédia sira revolusaun industriál nian maibé hatene ko’alia ho intelijénsia no kompaixaun ba problema konkretu sira ninia tempu nian, nune’e mós ohin Papa Leão XIV iha intensaun atu akompaña umanidade iha momentu krítiku seluk iha ninia istória, hodi lori liafuan ida justisa nian, dignidade nian, no esperansa nian. Naran Leão mós iha konotasaun forsa espirituál no aten-barani evanjéliku. Iha tempu inserteza no krize antropolójika nian, Kreda simu bolun atu la taka an, maibé atu oferese oin mizerikórdia no profétika, hanesan mós Papa Leão XIII halo iha era ida iha-ne’ebé Kreda rasik tenke hafoun ninia linguajen no ninia relasaun ho mundu modernu.
Nune’e, hili naran Leão mak deklarasaun pragramátika ida: Kreda hakarak hola parte, ho forsa no laran-maus hamutuk, iha konstrusaun futuru nian. Nia hakarak defende ema iha ninia integridade, maski bainhira nia hetan ameasa hosi lójika lukru nian, hosi redusaun teknolójika ema nian ba dadus ka algoritmu, hosi eskluzaun ne’ebé buras ba ema fraku no sira ne’ebé ema la importansia. Ho naran ida-ne’e, Amu-Papa hatudu Kreda ida ne’ebé la halai husi mundu, maibé tama kle’an iha nia, la’ós atu duni tuir moda sira, maibé atu orienta konxiénsia sira, la’ós atu kontra progresu, maibé atu akompaña nia, atu nia sai nafatin umana.
Amu-Papa, hodi hili naran ida-ne’e, la buka refújiu iha pasadu maibé foti husi pasadu naroman ba prezente no orientasaun ba futuru. Ne’e jestu memória no esperansa nian, ne’ebé hateke ba era ida iha-ne’ebé Majistériu hatene sai inovadór no insisivu, atu hafoun nia impulsu ohin loron iha kontestu foun, globalizadu no teknolójiku, maibé la menus presiza Evanjellu.
ESKUDU PAPA LEÃO XIV
Eskudu Papa Leão XIV nian oferese reflesaun klaru ida kona-ba nia abut agostinianu no valór sira ne’ebé nia buka atu promove durante nia pontifikadu, liuliu unidade no komuñaun iha Kreda nia laran.
Eskudu ne’e fahe diagonalmente ba seksaun rua. Parte leten iha fundo azul ho líriu mutin.
Metade kraik hosi eskudu iha fundo ne’ebé nabilan no hatudu imajen ida ne’ebé fó hanoin fali Orden Saun Agostinho nian: livru taka ida ho nia fuan ne’ebé sona hosi flecha ida. Ida-ne’e mak referénsia direta ba esperiénsia konversaun Saun Agostinho rasik, ne’ebé deskreve ninia enkontru pesoál ho Maromak nia Liafuan hodi uza fraze: “Vulnerasti cor meum verbo tuo” – “Ita sona ha’u-nia fuan ho Ita-nia Liafuan”.
Amu-Papa Leão XIV mós hili lema ida ne’ebé reflete tradisaun agostiniana ida-ne’e: In Illo uno unum, ne’ebé signifika “Iha Ida de’it, ita ida de’it”. Fraze ne’e foti husi Saun Agostinho nia Espozisaun kona-ba Salmo 127, iha ne’ebé nia esplika katak “maske ita sarani barak, iha Kristu ita ida de’it”.
(Fonte: tradusaun husi Messalino)