Dili – Loron ikus retiru anuál, dedika ba Na’i-Feto, basá nu’udar Oan-Feto Maria nian, presiza halo moris Inan nia ilas iha an rasik. Tuir loron kriasaun nian, loron ne’e mak loron daneen, iha-ne’ebé Maromak bolu ita atu sai ninia “ilas”.

Molok ne’e, iha Missa Padre Wong fó hanoin kona-ba oinsá Jezús nia linguajen sai midar no nakonu ho domin bainhira ko’alia kona-ba Aman ba inia eskolante sira. Jezús bolu nia aman “abbá”, liafuan susar atu tradús, liafuan ida midar liu ida mama mós. Loloos, Jezús ho nia Aman la haketak malu tanba intimamente iha relasaun. Lisaun atu ita mós sai íntimu ho Maromak momentu hotu, íntimu ho ita-nia Aman, no mós ita-nia Inan Na’i-Feto.

 

MARIA IMAKULADA (Lc 1,26-38)

Iha ninia konferénsia ikus, Padre Wong aprezenta testu Anunsiasaun, ne’ebé loloos ninia sentru mak “Maromak nia Oan-Mane”. Hanesan baibain nia hahú ho pergunta: Saoda mak testu ne’e hakarak dehan mai ita, ho modu jerál?

Tuir Kreda hanorin, uluknanai testu ida-ne’e mak kumprimentu “PROTOEVANGELIUM”, Maromak nia deklarasaun ba “Samea” iha Génesis 3,15, bainhira dehan katak sei iha antagonizmu, ostilidade, konflitu entre “Samea nia oan” ho “ema nia oan”, “feto nia oan” ka “mane nia oan”, depende ba tradusaun. Iha Bíblia versaun grega uza “nia-mane”, no ida-ne’e refere ba Jezús ne’ebé sama Samea nia ulun ho nia terus, mate no moris-hi’as. Iha versaun Latina, karik tanba s. JErônimo hadomi liu Na’i-Feto, nia tradús ba “nia-feto”, hodi refere ba Maria nia “Oan-Mane”. Iha versaun aramaiku, la iha seksu ida… Testu ne’e aprezenta ita-nia istória salvasaun nian.

Daruak, testu bíbliku ne’e mak kumprimentu Maromak nia promesa ba Liurai David. Ninia famíli ania dinastia sei la iha rohan (2 Sam 7,1-7). David hakarak harii uma ba Maromak, maibé Maromak la presiza, basá mundu tomak mak Maromak nia uma. Maromak mak hari’i David nia uma. José no Maria, Jezús nia Inan mai husi David nia uma-kain.

Datoluk, testu ne’e mak kumprimentu profesia profeta Isaías nian (7,13-14). Livru Isaías mak livru mesiániku ida. Nia afirma katak Messias sei terus atu salva nia povu.

Iha testu Anunsiasaun, ita haree Aman ne’ebé haraik-an husu lisensa ba feto-raan ida se nia aseita atu sai Jezús Kristu nia inan no Maria hatán: “Na’i nia atan oan mak ne’e. Halo tuir ita liafuan ba!”. Eventu ne’e nia sentru mak Kristu, katak kristuséntriku. Husi Maria bá to’o Jezús; “ad Jesum per Mariam”.

Testu ne’e hanorin saida mai ita iha retiru?

Padre Wong hateten katak, husi kedas momentu dahuluk nia moris nian, Maromak prezerva Maria husi “salan orijinál”, “imakulada”, sala-laek. Husi momentu nia Santa Ana kous nia iha nia knotak nia goza ona priviléjiu úniku nakonu ho grasa ninia Oan Mane nian, sai santa hanesan Nia santu. Tanba ne’e mak Maromak nia manu-ain ne’ebé Nia haruka atu hato’o Maromak nia planu kumprimenta nia hodi dehan: “Ave, nakonu ho grasa” (Lc 1,28).

Maria nakonu ho grasa, nia sala-laek, imakulada. Signifikadu imakulada konseisaun katak sá?

Maria imakulada ka sala-laek iha ninia saran an ba Maromak no ba maluk sira; ninia loke an ba Maromak nia hakaran, simu ho haraik-an, maski ita hatene katak Maromak mak uluknanai haraik-an. Orasaun furak “Angelus” nian mak sumáriu projetu salvasaun Maromak nian.

Don Bosco iha Konstituisaun FMA artigu 44 hateten katak Maria makk gia ita. Nune’e, presiza kuda domin gratidaun no fili’al ba Maria hodi buka hatutan domin ne’e ba ita-nia foin-sa’e sira. Iha-ne’e, Padre Andrew agradese FMA sira tanba hahú ona ADMA iha Sumba. Nia hateten katak “Legio Maria” mak asosiasaun devosionál ba Maria nivel parókia, maibé ADMA mak buat ida transparokiál.

Sé mak Imakulada? 

Atu taka nia konferénsia, Padre Wong haktuir istória ida ho títulu “Who is the immaculate?” husi Padre Maria Arokiam Kanaga.

«“Imi ida ne’ebé la iha salan, tuda uluk fatuk bá”, Jezús hateten ho modu solene, no hafoin hakruuk hodi hakerek iha rai ho nia liman-fuan ida, fiar katak nia sei hetan solusaun ne’ebé di’ak liu ba krize ne’ebé mosu derepente ne’e. Nia rona fatuk sira monu ba rai nia tarutu, ain sira ne’ebé rasta hodi hadook an no kesardór sira nia dada-iis ho hirus, la kontente no insulta. Bele rona de’it mak feto ne’ebé sira soe hasoru didin ninia tanis neineik.

Derepente mosu hakilar ta’uk nian husi feto ne’e. Jezús foti nia ulun ho ‘shock’, haree feto nia matan ne’ebé ta’uk no hateke tuir nia diresaun. Iha-ne’ebá nia haree nia Inan, Maria Nazaré nian, foti fatuk ida husi rai leten.

“Mamá, para”, Nia hakilar no halai lalais bá hasoru nia. “Keta tuda”.

“Tanba sá lae? Maria husu ho surpreza.

“Keta tuda fatuk ba feto ne’e. Nia la merese buat ida-ne’e”.

“Maibé Oan. Oinsá Ó bele imajina ha’u tuda fatuk ba feto kiak ida hanesan ne’e?”

“Deskulpa mamá, Ha’u haree ó foti fatuk ida…”

Ha’u mai haree ó iha-ne’e, ha’u haree fatuk barak loos duir iha temple nia pátiu no ha’u atu hamoos de’it fatin ne’e husi fatuk sira. Ha’u foti fatuk atu soe”.

“Ah! Mamá, deskulpa. Iha momentu ida Ha’u hanoin ó atu tuda fatuk ba nia. Ha’u foin daudaun hateten ba ema lubun boot katak ida-ne’ebé husi imi la iha salan bele tuda fatuk dahuluk. Nune’e, bainhira derepente ha’u haree ó…ó iha razaun atu tuda fatuk!”

Bele haree Maria nia oin hateke mamuk. Haree momoos katak nia la hatene saida mak foin akontese.

“Ok, Mamá. Haluha tiha de’it. Tanba sá mak ó mai iha-ne’e?”

“Pergunta furak ida husi Oan-Mane, neh! Loron ida ó husik uma hodi dehan katak ó atu halo Aman nia bisnis. No ó haluha tiha ó-nia inan feto-faluk. Maibé ha’u labele haluha ha’u-nia Oan-Mane nia bisnis, bele ka lae?”, Maria dehan.

Nia la akuza nia Oan, maibé nia Oan sente eskrúpulu ida  habit/aperta nia fuan. Nia  inan kontinua, “Ha’u tuir nonok ó iha fatin hotu ó bá. Saida tan mak importante liu mai ha’u duké ida-ne’e?”».

SAI MAROMAK NIA ILAS

Ir Alma ninia konferénsia sira mós taka ho loron daneen kriasaun nian. Ita haree iha loron daneen kriasaun nian hahú ho Maromak ne’ebé dehan atu hamosu rai, balada sira, nst. Pasajen ida-ne’e tenke lee ho Géneses 3, iha-ne’ebé bainhira ema sira halo sala, Maromak dehan sira sei fila fali ba rai-rahun. Iha-ne’e, iha haree katak, ho Maromak nia hahalok, rai prodús, fó fuan. Rai prodús buat ne’ebé furak. Nune’e, bele dehan katak ita bainhira halo ita-nia liafuan no hahalok tuir Maromak nia projetu, ita halo buat ne’ebé furak. No bainhira ita halo buat ruma kontra Maromak nia projetu, ita fila ba rai-rahun, ita nakfilak kriasaun: Maromak kria no ita rai-rahun. Husi rai-rahun Maromak kria, no ita ho ita-nia hahalok ita halo fali sai lixu.

Maibé tanba ida-ne’e, mak Maromak hanoin ita no haruka ninia Oan  atu hari’i filafali buat ne’ebé Adão estraga. “Jezús husi rai-rahun rate nian hetan filafali moris-hi’as”. Jezús halo prosesu kontráriu.

Oinsá husi rai-rahun hetan novidade moris nian hanesan Jezús ne’ebé hetan moris-hi’as?

Autór espirituál barak ko’alia kona-ba “umillasaun”, husi rai-rahun atu hetan di’ak ita tenke liu husi umillasaun, “nu’udar fatin kreximentu, fatin paskál, okaziaun atu aprende Maromak nia hakaran”.

Iha Salmu 119 dehan: “Molok ó hatún ha’u, ha’u halo sala; maibé oras ne’e ha’u moris tuir ó-nia liafuan. Di’ak tebes ha’u simu todan, basá ha’u hatene ó-ni alia-haruka sira”. Salmista lee buat ne’ebé “umilla” nia nu’udar dalan ida atu buras. Se ita sinseru, umillasaun sira ne’ebé ita simu, dalabarak, ita merese duni, tanba karik iha hahalok ruma ita avalia ita-nia an aas liufali realidade. Eh tanba ita hakarak hatudu buat ne’ebé loloos la’ós ita-nian. Halo nune’e depois ita hetan moe, frakasu, nst. Se akontese tiha ita aprende atu reflete, simu, deskobre an rasik, kapasidade no frakeza, ne’e sai momentu kreximentu nian. Bainhira ita simu umillasaun, ida-ne’ebé terus liu mak ita-nia foti-an ka orgullu. Umillasaun husu atu mate ba ita-nia an, atu simu lia-loos, ita bele bá  oin no bá aas.

Iha mós umillasaun “injusta”. Autór espirituál sira dehan raru liu. Dalaruma,ita dehan la justu, maibé se bá haree didi’ak sala ruma ita-nian. Maibé se iha duni umillasaun injusta, la depende husi ita, ema fó sala mai ita maski la loos, ida-ne’e momentu atu simu, maski susar (defende an), “simu nu’udar odamatan kloot, atu bele hetan moris boot liután”. Iha-ne’e mak ita “hatudu ita-nia fiar”, maski buat la loos, iha Ida-ne’ebé akompaña ita; maski iha situasaun kleuk hotu, Maromak hatene haloos”, maski ita sente katak ita kbiit la iha, ne’e mak momentu atu Maromak bele book an didi’ak no halo buat furak tebes iha ita-nia moris”.  Importante mak “fiar duni iha buat ne’e, hafoin husik Nia halo”. Ita ema bainhira buat ruma ita planu la tuir, ita la hein mosu, ita sai nervozu; maibé sei iha kalan hodi halo ezame konixénsia nian, ita hanoin didi’ak, dalabarak buat ne’e halo ita to’o buat ruma di’ak liu fali ita-nia planu, hakarak. Maibé presiza tempu, pasiénsia, hein. “Entre Sesta Santa no Resurreisaun, iha Sábadu Santu”. Iha ita-nia moris mós hanesan ne’e.

Momentu tolu fekundidade nian

Buat ne’e lori ita ba saida? Lori ita atu fó fuan. Iha kriasaun Maromak fó bensan atu sai fekundu tuir momentu tolu: uluknanai sai Maromak nia ilas, no ida-ne’e mak fonte/hun ba ita an rasik; daruak haruka ema atu ukun rai no kriatura sira; datoluk atu sai boot no barak. Ida-ne’e mak ita-nia objetivu.

Maromak nia ilas

Iha momentu ne’e, Institutu hsu ita mós atu avalia, oinsá ita, ne’ebé Maromak nia ilas sai fekundu, fó moris. Loron hirak ne’e, ho reflesaun sira ne’e, ita hakarak deskobre ita-nia an rasik ne’ebé falsu, atu hateke ita-nia an ho Maromak nia matan. Se Kristu deside atu halo An ba Mane, terus mai ita, ne’e katak, ita iha valór. Ita-nia valór mai husi Jezú snia prezensa iha ita-nia moris. Iha prefásiu ida dehan hanesan ne’e: “Ita-Boot hadomi iha ami buat ne’ebé ita hadomi iha Ita-nia Oan”. Ha’u-nia an rasik, la mai husi ha’u-nia esforsu, empeñu, estratéjia, maibé “Maromak nia ilas”, “Maromak nia hahalok”. Ha’u-nia moris nia “default” (orijinál husi fábrika) mak “Maromak nia oan, ne’ebé Nia hadomi liu”. Ida-ne’e mak ita tenke hanoin bainhira ita nakdoko uitoan, situasaun aperta… Ita-nia an loos bainhira rekoñese katak Maromak mak “Aman” no bainhira ita “depende tomak ba Nia”. Mundu lori ita ba independénsia, autonomia. Maibé, ita hatene katak ita depende husi Maromak nia hakaran. Se lae, ita tuir “Samea” nia “sujestaun” atu sai hanesan Maromak hakarak dehan mai ita katak “imi buat ruma porkaria ida”. “Samea tente iha aspetu ida-ne’e, hakarak sai diferente”. Loloos, ha’u mak “Maromak nia oan ne’ebé Nia hadomi liu”. Nune’e ita tenke hateke ba Nia, “nia “Oan Jezús” atu ita mós bele sai “Maromak nia ilas”. S. Ireneu dehan “Maromak nia glória mak ema ne’ebé moris”. Ita hateke hateke ba Jezús atu ita sai Maromak nia glória. Molok Páskua, hatene katak nia oras to’o ona,  Jezús hadomi to’o rohan. Ita-nia an rasik loloos mak bainhira ita hadomi to’o rohan, Domin mak ita-nia lia-loos. Se ita hanoin hanesan ne’e, ita-nia salan la’ós buat ruma kontra “regra”. Salan katak “kontra Maromak nia domin”, “hakribi ha’u-nia an rasik”, hanesan Maromak hanoin.

Biblista ida hodi halo leitura kona-ba pasajen rua Mateus nian: ida mak Mateus 7,6 no ida fali mak Mateus 13, 45-46. Iha Mateus 7,6 dehan: “Imi keta fó buat ne’ebé santu ba asu sira, keta soe imi-nia murak ba fahi sira. Keta sira-ne’e sama imi-nia murak hafoin fila hasoru imi hodi trata lees imi”.

Pasajen Mateus 13, 45-46: “Reinu lalehan nian hanesan kontratu na’in  ida ne’ebé buka murak diak sira. Hetan tiha ida ne’ebé folin boot, nia fa’an tiha buat hotu ne’ebé nia iha hodi sosa murak ne’e”.

“Buat ne’ebé santu la’ós valór sira. Buat santu ne’e mak ha’u-nia an. Ha’u mak buat santu iha Maromak nia oin. Bainhira ha’u estraga ha’u-nia moris, ha’u dada an, ha’u la halo Maromak nia projetu mai ha’u, ha’u soe buat furak, ha’u-nia an ba fahi. Maromak mak kontratu na’in ne’e, ne’ebé buka ita ida-idak, no bainhira hetan ita ne’ebé folin boot, Nia pronto atu selu, no nia defaktu, selu ho Ninia raan, Ninia mate”.  Nune’e, “ha’u labele faan ha’u-ni an narnaran de’it. Ha’u tenke tau matan ba ha’u-ni amoris, ha’u-nia vokasaun”. Ita dehan katak, bainhira feto ida hadomi ninia la’en, nia sente katak buat ne’ebé nia fó ba nia la’en uitoan liu. Nia hakarak fó liu. No iha ita-nia moris nu’udar relijioza oinsá? Tanba kaben la’ós de’it problema kaben-na’in sira-nian. “Kaben ho motivu forte ida”. Buat ne’ebé ha’u halo ha’u fó an tomak hanesan kaben, ka ha’u halo sori-sorin de’it. Se ha’u halo sori-sorin de’it, ha’u hanesan funsionáriu públiku, tuir oras. Liu tiha oras, ha’u la halo. Ha’u-nia atividade sira, ha’u tenke halo hanesan “ha’u kaben ho sira” la’ós tanba iha atividade maibé liuhusi atividade iha Jezús.

Ukun rai no kriatura

Ukun ida-ne’e la’ós hanehan, maibé fó valór ba buat ne’ebé tau iha ha’u-nia liman, katak atu serví. Kapasidade ne’ebé ha’u simu, molok atu haboot ha’u-nia an rasik, nia mak responsabilidade ida. Ha’u iha kapasidade ida-ne’e, nune’e Maromak husu atu sai responsavel ba buat ruma. Ha’u iha kapasidade atu halo buat ida ne’ebé ema seluk labele halo. Nune’e, se ha’u la tau matan ba ida-ne’e, ema seluk labele tama. Ezemplu: Família Saleziana kompostu husi grupu ida-idak ho ninia kapasidade, identidade vokasaun. Se falta grupu ida dezeñu Don Bosco nian la kompletu. Ida-ne’e fó hanoin katak, bainhira ita la fiél ba ita-nia vokasaun, Institutu tomak, Kreda tomak lakon buat ruma. Ita ezerse ita-nia kapasidade, ne’e buat ruma furak, halo didi’ak, halo ita hakarak halo di’ak liután. Se hanesan ne’e, ita-nia knaar mak servisu domin nian. La’ós osan. Ha’u-nia valór pesoál la sukat ho ha’u-nia saláriu, maibé servisu ne’ebé ha’u halo ba komunidade, ba foin-sa’e sira nia di’ak. No buat hotu ne’e, responsabilidade furak, tanba buat ne’ebé ha’u bele halo ema seluk labele halo, nune’e ha’u halo ho ksolok, fó ha’u-nia an ba buat ne’e.

Ita presiza hanoin nafatin katak, bainhira ha’u la’o iha dalan servisu nian, ha’u la’o iha Maromak nia dalan.

Sai boot no barak

S. Pedro dehan: “Simu malu ho laran; Imi ida-ida simu kmanek ruma, uza kmanek ne’e ba maluk sira, nu’udar atan-di’ak Maromak nia grasa oioin nian. Ida ne’ebé ko’alia, ko’alia ba nu’udar ema ne’ebé hato’o Maromak nia liafuan; ema ne’ebé fó tulun, nu’udar ema ne’ebé halo nia ho kbiit ne’ebé Maromak fó; atu nune’e, iha buat hotu ema bele hahi Maromak husi Jezús Kristu” (1 Pd 4,9-11).

Maromak nia Liafuan iha Kriasaun nia finál dehan “sai boot, sai barak”, nu’udar objetivu kriasaun nian. Ida-ne’e mak avaliasaun ba ita-nia moris. Iha Jezús nia ai-knanoik, iha ita-nia moris nia rohan, sei husu mai ita la’ós ita halo ida-ne’e ka ida-ne’ebá. Sei husu mai ita se ha’u fó moris ba ema ruma ka lae”; ha’u fó ksolok ba ema ruma ka lae?; iha ema ruma ne’ebé apresia moris ida-ne’e tanba ha’u tulun nia atu apresia ka lae?
Psikólogu ida dehan katak ema nia dezenvolvimentu husi oan-mane tenke to’o bá sai aman; husi oan-feto tenke to’o ba sai inan. Oan sira presiza ema boot nia tulun, hein ema tau matan ba nia. Aman, inan, sira ne’ebé tau matan, haree, sakrifika an ba oan nia presiza, sofre ba nia oan. Ita tenke kuidadu atu la kontinua hela iha situasaun oan sira-nian: hein tulun, hein atensaun. Ita presiza halo haksoit ida, pasa husi oan ba ema ne’ebé fó atensaun ba ema seluk.

Dixernimentu nia objetivu la’ós atu dehan ha’u sé loos. Ita lakon tempu, fila ba mai hale’u ita-nia an de’it. Amu-Papa Francisco uza liafuan seluk maibé hakarak dehan: “Ha’u bá sé loos?” Amu-Papa dehan iha mensajen ba Loron Mundiál Misaun nian: “Ha’u mak misaun”. Nune’e ita-nia objetivu atu hari’i hikas ita-nia an, la’ós ba ita-nia an rasik, maibé ba ema seluk, atu bele fó an tomak ba ema seluk. Kardeál Ratzinger hakerek: “Ema to’o ba nia an rasik loloos, hodi sai husi ninia an rasik”. Nia kontinua: “Jezús Kristu mak ema ne’ebé to’o ninia an rasik tanba Nia saran ninia an ba ema seluk”.

Atu la’o ba oin Maromak fó ai-han atu halo dixernimentu

Maromak nia liafuan finál: “Nia ko’alia kona-ba hahán. Ba balada sira fó du’ut. Ba ema sira Nia fó buat seluk”. Iha retiru ita rona buat barak, ita to’o ba konxiénsia kona-ba buat ruma. Problema agora mak mantein ita-nia desizaun, empeñu. Dalabarak ita dehan, fila fali husi retiru, liutiha fulan ida, empeñu sira lakon iha kadernu laran, to’o tinan oin mai fali retiru mak foin haree fali. Atu mantein ita presiza han, atu mantein enerjia presiza nutrisaun. Pasajen atu foka hahán foti husi Isaías 7, 14-15: “Feto-raan ida sei kous oan ida no sei tuur-ahi-oan-mane ida ne’ebé nia sei hanaran Emanuel. Nia sei han susu-been isin no bani-been to’o nia hatene ona heuai buat ne’ebé aat no hili buat ne’ebé di’ak”.

Atu hatene didi’ak hili entre “di’ak no aat” presiza han “susu-been isin ka nata no bani-been”. Tanba sá? Susu-been isin ka nata mak parte bokur susu-been nian ho nutrisaun maka’as, no bani-been buat ruma midar. Bele dehan, atu halo dixernimentu presiza buat ruma ne’ebé midar no ho nutrisaun maka’as.

Símbolu ne’e dehan katak “se ita hakarak labarik sira apresia buat ne’ebé di’ak no furak, ita tenke introdús ba sira buat ne’ebé di’ak no furak”. Se ita hakarak sira apresia natureza, ita tenke sira loke matan haree buat ne’ebé furak no admira, no neineik-neineik sira sei apresia buat ne’ebé furak”.

Ida-ne’e vale mós mai ita. Se ita eduka ita-nia an ba transparénsia, loos, ikus nian buat ne’ebé aat, foer, halo ita laran sae, halo ita hakribi. Se ita nafatin gosta nafatin ko’alia kona-ba di’ak, pozitivu, ikusnian bainhira em ako’alia gossip, ita sai baruk ka bosan. Oinsá ita halo dalan atu parende hili ka eduka an ba buat ne’ebé di’ak. Ezersísiu ida atu prepara ita fila fali ba komunidade, koko atu hanoin buat ne’ebé halo imi sente di’ak” leitura ruma, hahalok ruma? Se ha’u ba restaurante ida no hahán porkaria ida, loron seluk ha’u sei la fila”. Iha ita-nia moris, tanba sá bainhira ita halo buat ruma sala no konxiente katak lori ita dook husi ita-nia vokasaun, ita repete? Ita tenke haka’as an atu la repete sala ida-ne’e. Iha italianu dehan “sbagliando si impara” ka “hodi sala ita aprende”. Lae. Ita aprende de’it katak ita sala! Ha’u bele hanoin antes sala ida-ne’e. Se ha’u sala, ha’u koko atu aprende saida mak lori ha’u ba sala ida-ne’e. Maibé sala tanba sala la hanorin buat ida mai ha’u se ha’u la halo ain-hakat.

Augúriu ikus atu fó nutrisaun ba ita-nia an rasik, klamar ho buat ne’ebé furak, ho hahalok di’ak. Atu aprende, ita bá ema sira ne’ebé hatene ka ema sira ne’ebé hatudu. Atu moris di’ak ita koko hakbesik ema sira ne’ebé hatudu sabedouria, haraik-an, hatudu virtude sira ne’ebé iha loron hirak ne’e ita hakle’an, mak ema ida ne’ebé halo ema sira deskobre buat ne’ebé pozitivu iha sira-nia an. No ita sei moris iha furak laran. No ita reza ba malu atu ema sira ne’ebé besik ita bele deskobre buat ne’ebé furak, buat ne’ebé di’ak, la’ós ita-nia an rasik, maibé iha sira-nia an rasik”. Atilio Giordani mak ema ida ne’ebé halo ema sira deskobre buat furak iha sira-nia an. No ida-ne’e furak tebes se ita bele to’o.