Selebrasaun “Mater Dolorosa” iha liturjia Katólika

Selebrasaun “Mater Dolorosa” iha liturjia Katólika

Memória Inan Terus-Na’in “Virjen Doloroza” iha liturjia Katólika fó hanoin ba sarani sira atu medita momentu desizivu istória salvasaun nian no venera Inan Virjen Maria ne’ebé sai ida de’it ho nia Oan nia Paixaun no besik ba nia iha krús. Selebrasaun ho orijen devosionál ne’e, Papa Pio VII mak hatama iha kalendáriu romanu iha 1814 ba Inan Terus-Na’in ka “Nossa Senhora das Dores”, iha lia-latin “Mater Dolorosa” no iha españól “Dolores”.

Sá loos orijen no istória kultu ne’e nian?

Devosaun ba “Nossa Senhora das Dores”, ne’ebé foti nia orijen iha pasajen Evanjellu nian, iha-ne’ebé ko’alia kona-ba Maria Virjen nia prezensa iha Kalváriu, manán konsisténsia hahú husi sékulu XI nia rohan no antisipa ninia selebrasaun litúrjika, ne’ebé mosu ikus. “Liber de passione Christi et dolore et planctu Matris eius” ne’ebé ita la hatene sé mak autórmak inísiu literatura, ne’ebé lori atu hakerek “Na’i-Feto nia matan-been” iha lian oioin. Sasin ba devosaun ida-ne’e mak “Stabat Mater” iha lia-latin, populár uza iha Via-Sakra sira, atribui ba Jacopone da Todi nu’udar autór. Nia mós mak kompoin iha lian baibain “Laudi” sira. Husi devosaun ida-ne’e mak mai festa “Maria Santíssima nia terus hotu”.

Iha sékulu XV mak hahú selebrasaun litúrjika kona-ba “Maria nia kompaixaun” iha Krús hun. Tau iha tempu Paixaun nian. Iha sékulu XIII nia klaran, iha 1233, iha Firenze Orden frade sira “Servi di Maria” (Maria nia Atan sira), hari’i husi “Fundadór na’in Hotu” no simu inspirasaun husi Maria Virjen. Orden ne’ebé nia naran de’it kualifika ninia devosaun ba Maromak nia Inan, ninia karakterísitka iha sékulu sira mak venerasaun boot ba Mater Dolorosa no habelar ninia kultu; iha 9 Juñu 1668, “Sagrada Kongregasaun ba Ritu sira” fó lisansa ba Orden “Servi di Maria” atu selebra Missa votiva “Beata Virjen nia Terus Hitu, hodi mensiona iha dekretu katak Frade sira, lori ábitu metan hodi halo memória ba Maria ne’ebé sai faluk no ninia terus ne’ebé nia lori iha nia Oan nia paixaun. Tuirmai, Amu-Papa Inocéncio XII, iha 9 Agostu 1692 autoriza selebrasaun  “Beata Virjen nia Terus Hotu” iha domingu datoluk Setembru nian. Maibé selebrasaun ne’e tenke liután etapa sira, molok kultu habelar; iha 18 Agostu 1714 Sagrada Kongregasaun aprova selebrasaun ida Maria nia Terus Hitu, iha sesta molok Domingu Ramus no Papa Pio VII, iha 18 Setembru 1814 habelar festa litúrjika iha Domingu datoluk Setembru nian ba Kreda tomak, hodi hatama iha kalendáriu romanu.

Ikusmai Papa Pio X (1904-1914), fiksa data definitiva iha 15 Setembru, tuir kedas selebrasaun “Ezaltasaun Krús nian (14 Setembru), ho memória la’ós ona “Terus Hitu” maibé apropriadamente nu’udar “Beata Virjen Maria das Dores”.

Devosaun populár: Maria nia Terus Hitu

Maria nia terus hitu, korresponde ho epizódiu barak haktuir iha Evanjellu: 1) Katuas Simeaun nia profesia, bainhira lori Jezús ba Templu “No surik ida sei sona borus ita nia fuan”; 2) Sagrada Família ne’ebé tenke halai ba Ejitu “José hadeer iha kalan, lori Ki’ik-Oan ho nia inan halai ba Ejitu”; 3) Hetan hikas Jezús ho tinan sanulu-resin-rua iha Templu Jerusalém nian “Ó-nia aman ho ha’u neon susar teb-tebes hodi buka Ó”; 4) Maria terus-na’in, hasoru Jezús ne’ebé lori krús iha dalan ba Kalváriu; 5) Na’i-Feto iha Krús hun, hakohak ho fuan tomak Maromak nia vontade, partisipa iha nia Oan hedi iha krús no iha agonia ninia terus nian; 6) Maria simu iha nia liman nia Oan nia isin mate hatún husi krús; 7) Maria saran Jezús nia isin ba rate, hodi hein moris hi’as.

Liturjia no devosaun kompila mós “Litania das Dores”, iha-ne’ebé ita harohan ba N’a’i-Feto ba nesesidade sira hotu hodi rekoñese ninia títulu no méritu hotu mai husi nia terus pesoál.

Tradisaun populár identifika meditasaun Terus hotu nian, iha prátika ‘Via Matris’, ne’ebé tanesan ho Via Crucis, halo dalan etapa istórika Maria nia terus sira no iha itineráriu penitensiál barak ba beibeik ne’ebé ema hamosu, liuliu iha fatin sira besik ba Santuáriu Marianu sira, hodi reprezenta ho eskultura, serámika, ai-kabelak, pintura afresku sira. Prosisaun penitensiál sira, durante Kristu nia Paixaun, inklui mós Inan Terus-Na’in nia figura ne’ebé la’o tuir nia Oan mate, enkontru iha subida Kalváriu nian, Maria iha Krusifiksu nia hun; iha Fatin ruma, prosisaun sira asume aspetu loos no sujestivu, hanesan enkontru entre simulakru Maria nian hatais lutu/metan no ho terus ho Jezús nian ne’ebé lori Krús nakonu ho raan no terus-na’in.

Iha fatin balun prosisaun sira-ne’e, ne’ebé iha Idade Média hamosu reprezentasaun sakra hanaran “Mistériu”, assume partisipasaun populár imponente, ohin loron sai atrasaun aleinde devosionál no penitensiál,turístika no folkórika mós, hanesan prosisaun baroka boboot iha Sevilla (España), iha Filippinas mós.

Espresaun artístika: husi múzika to’o arte

Autór ilustre barak husi époka hotu hetan inspirasaun husi testu famozu “Stabat Mater”: Palestrina, Pergolesi, Rossini, Verdi, Dvorak. Virjen Terus-Na’in bele hetan ninia espresaun artístika iha sékulu sira, hanesan pintura no eskultura, rezultadu husi artista boboot sira tuir sira-nia inspirasaun, hakarak espresa Maria nia terus boot.

Oinsá mak ema reprezenta ilas “Mater Dolorosa” nian?

Baibain hatais metan tan lakon nia Oan, ho surik ida ka surik hitu ne’ebé sona borus nia fuan. Reprezentasaun seluk mak “Pietà”, hahalok penúltimu Paixaun nian, entre hatún husi Krús no hakoi Jezús. Liafuan “Pietà” iha arte hatudu reprezentasaun personajen prinsipál na’in rua Maria no Jezús, inan no oan; Maria simu Nia, hatoba iha ninia ain-tuur sira, ka iha rate ninin hamutuk ho S. João Apóstolu (Michelangelo no Giovanni Bellini). Obra-prima kona-ba ema sira prezente ninia intensidade terus nian, no “Lamentasaun ba Kristu mate” Giotto nian. Iha Santuáriu “Addolorata” nian iha Castelpetroso (Isernia-Itália), tuir aparisaun iha 1888, Jezús toba iha rai no Maria hakneak iha ninia sorin ho liman nakloke tempu hanesan, tanis no saran nia.