Katekeze 18– Orasaun pedidu nian

PAPA FRANCISCO NIA KATEKEZE – 9 Dezembru 2020

 

Maun no biin-alin sira, bondia!

Ita kontinua ita-nia reflesaun kona-ba orasaun. Orsaun kristán mak plenamente umana – ita harohan nu’udar pesoa umana, nu’udar ita an rasik –, inklui louvór no súplika. Defaktu, bainhira Jezús hanorin ninia dixípulu sira atu harohan, nia halo ho “Ami Aman”, atu nune’e ita tau ita-nia an ho Maromak iha relasaun filiál no dirije ba nia ita-nia pedidu sira hotu. Ita implora Maromak ba don sira aas liu: nia naran nia santifikasaun entre ema iaha ema sira leet, ninia ukun ninia adventu, realizasaun ninia hakaran di’ak nian ba mundu. Katesizmu fó hanoin: «iha pedidu sira eziste jerarkia ida: uluknanai husu Reinu, tuirmai buat ne’ebé nesesáriu atu simu no atu koopera ba ninia adventu» (n. 2632). Maibé iha “Ami Aman” ita harohan mós ba don simples liu, ba don loroloron nian, hanesan “ai-han loroloron nian” – ne’ebé signifika mós saude, uma, serbisu, sasán loroloron nian; no maibé ba Eukarisitia signifika, nesesária ba moris iiha Kristu –; hanesan ita harohan ba perdaun salan sira-nian – nu’udar buat ida lorolron nian; ita nafatin iha nesesidade perduan nian – nune’e mós dame iha ita-nia relasaun sira; no ikusnian atu tulun ita iha tentasaun sira no hasai ita husi aat.

Husu, hamulak. Ne’e umanu liu. Ita rona tan Katesizmu: «Ho orasaun pedidu nian ita esprime konxiénsia kona-ba ita-nia relasaun ho Maromak: nu’udar kriatura, la’ós ita mak prinsípiu, ita mós la’ós na’in adversidade nian, ita mós la’ós ita-nia rohan ikus; liután ida-ne’e, tan ita sala-na’in, ita, nu’udar sarani, ita hatene katak ita hadook an husi Aman, pedidu mak filafali ida ba Nia» (n. 2629).

Se ema ida sente ladi’ak tanba halo buat aat – nia ema sala-nain – bainhira nia harohan Ami Aman nia hakbesik an daudaun ba Na’i. Dalaruma ita bele hanoin katak ita la presiza buat ida, ita natón ba an rasik no moris iha autosufisiénsia kompleta. Dalaruma akontese buat ne’e! Maibé lais ka ikus iluzaun ne’e lakon. Ema makinvokasaun ida, ne’ebé dalaruma sai hakilar, dalabarak tahan de’it. Klamar hanesan ho rai maran ida, hamrook, hanesan Salmu hateten (kf Sal 63,2). Ita hotu esperiemnta, iha momentu ida ka momentu seluk ita-nia ezisténsia nian, tempu malinkonia nian ka solidaun nian. Bíblia la moe atu hatudu kondisaun umana marka ho moras, ho injustisa sira, ho traisaun belun sira-nian, ka ameasa inimigu sira-nian. Dalaruma parese katak buat hotu monu-rahun, katak vida ita moris to’o agora folin-laek. No iha situasaun sira ne’ebé iha aparénsia lahó saida,  iha dalan nakloke ida: hakilar, orasaun: «Na’i, tulun ha’u!». Orasaun loke kuak ki’ik ba naroman iha nakukun maka’as liu. «Na’i, tulun ha’u!». Ida-ne’e loke lurón, loke dalan.

Ita ema sira partilla invokasaun tulun  nian ida-ne’e ho kriasaun tomak. Ita la mesak atu “harohan” iha universu lahó limite ida- ne’e: fragmentu ida-idak kriasaun nian lori marka iha laran dezeju Maromak nian. No Saun Paulo espresa ho modu ne’e. Nia dehan nune’e: «Ita hatene katak ohin ne’e mós mundu tomak hakilar tanis hanesan feto ne’ebé atu tuur ahi; no la’ós mundu de’it; maibé ita mós tanis hakilar iha ita nia laran wainhira ita, ne’ebé iha ona Espíritu nia fuan uluk nian» (Rm 8,22-24). Iha ita nalian kriatura sira nia halerik ho forma oioin: ai-hun sira-nian, fatuk boot sira nian, balada sira nian… Buat hotu hamrook ba realizasaun ida. Tertuliano hakerek: «Kriatura hotu harohan, balada no balada si’ak sira no tuku tuur; bainhira sira sai husi luhan ka husi kuak sira foti ulun ba lalehan no la taka ibun, sira halo nalian sira-nia hakilar tuir sira-nia kostume. No manu sira mós, bainhira semo, sira bá hasoru lalehan no loke luan sira liras hanesan liman sira ho forma krús nian, hananu buat ruma hanesan orasaun» (De oratione, XXIX). Ida-ne’e espresaun poétika ida atu halo komentáriu ida ba buat ne’ebé Saun Paulo hateten “katak kriatura hotu hakilar, harohan”. Maibé, ita la’ós mesak atu harohan ho modu konxiente, atu hatene katak ita dirije ba Aman, atu tama iha di’alogu ho Aman.

Nune’e, ita keta eskandaliza an se ita sente nesesidade atu harohan, keta moes. No liuliu bainhira ita iha nesesidade, husu. Jezús hodi ko’alia kona-ba mane dezonestu ida, ne’ebé tenke fó konta ba ninia patraun, dehan  buat ne’e: “Husu, ha’u moe”. No ita barak iha sentimentu ida-ne’e: ita moe atu husu; atu husu tulun ida, atu husu buat ruma ba ema ruma atu tulun ita atu halo, atu to’o ba objetivu ida, no mós moe atu husu ba Maromak. Lalika moes atu harohan no dehan: “Na’i, ha’u presiza buat ne’e”, Na’i ha’u iha difikuldade ida-ne’e”, “Tulun ha’u!”. Ne’e mak hakilar fuan nian dirije ba Maromak ne’ebé Aman. No ita tenke aprende halo mós iha tempu ksolok nian; agradese Maromak ba buat ida-idak ne’ebé haraik mai ita, no keta hanoin katak ha’u merese buat ne’e: buat hotu mak grasa. Na’i sempre haraik mai ita, sempre, no buat hotu mak grasa, buat hotu. Maromak nia grasa. Maibé, ita keta hanehan súplika ne’ebé mosu espontánea iha ita. Orasaun pedidu nian la’o hamutuk ho aseitasaun ba ita-nia limite sira no ita-nia an nu’udar kriatura. Ita bele mós la fiar Maromak, maibé difisil la fiar iha orasaun: nia simplesmente eziste; aprezenta an mai ita nu’udar hakilar ida; no ita hotu tenke enfrenta lian interiór ida-ne’e ne’ebé bele nonok ba tempu naruk, maibé loron ida nia hadeer no hakilar.

Maun no biin-alin sira, ita hatene katak Maromak sei hatán. La iha harohan-na’in ida Livru Salmu nian ne’ebé hasae ninia hakilar no la hetan raronak. Maromak hatán nafatin.; ohin, aban, maibé nafatin, ho modu ida ka seluk. Sempre hatán. Bíblia repete dalabarak: Maromak rona ema ne’ebé invoka Nia ninia hakilar. Ita-nia pedidu ne’ebé ko’alia kotu-kotu mós, hakilar sira hela iha fuan laran, ne’ebé ita moe atu hesprime mós, Aman rona sira no hakarak haraik mai ita Espíritu Santu, ne’ebé anima orasaun hotu no transforma buat hotu. Ne’e problema ida pasiénsia nian, nafatin, atu tahan iha pasiénsia. Oras-ne’e ita iha tempu Adventu, tempu tipikamente hein nian ba Natál. Ita hein daudaun. Ida-ne’e bele haree momoos. Maibé ita-nia moris tomak hein hela. No orasaun mak nafatin hein, tanba ita hatene katak Na’i sei hatán. Mate mós nakdedar, bainhira kristaun ida harohan, tanba hatene katak harohan-na’in ida-idak iha aliadu ida forte liu nia: Na’i Moris-Hi’as. Kristu halakon tiha ona mate, no loron sei mai iha-ne’ebé buat hotu sai deifnitivu, no nia sei la hamoe tan ita-nia moris no ita-nia ksolok.

Mai ita aprende atu hein Na’i. Na’i mai vizita ita, la’ós de’it iha momentu boot festa – Natál, Páskua – maibé Na’i vizita ita loroloron iha intimidade fuan nian se ita hein. No dalabarak ita la konxiente katak Na’i besik, dere ita-nia odamatan no ita husik Nia liu de’it. “Ha’u ta’uk Maromak bainhira nia liu; ha’u ta’uk nia liu no ha’u la konxiente”, Santu Agostinho dehan. No Na’i liu, Na’i mai, Na’i dere. Maibé se ó iha tilun nakonu ho tarutu seluk, ó sei la rima Na’i nia boun.

Maun no biin-alin sira, hein: ne’e mak orasaun!