Santa Se

SURAT APOSTOLIKA

PATRIS CORDE

AMO PAPA FRANCSCO NIAN

IHA 150 ANO ANIVERSARIU PROKLAMASAUN SAO JOSÉ NU’UDAR MAHEIN KREDA UNIVERSAL

 

HO DOMIN AMAN NIAN:  Ne’e mak oinsa José hadomi Jesus, iha ne’ebé Evanjellu hat hotu indika ba nu’udar “ José nia oan mane”.[1]

Mateus no Lukas, Evanjelista rona nain ne’ebé koalia barak oituan kona ba José, hatudu mai ita buat oituan deit, maibe sufisiente ba ita atu aprisia aman ida oinsa ne’e, no misaun ne’ebé entrega ba nia husi Maromak nia providensia.

Ita hatene katak José karpinteiru ne’ebé kiak (cf. Mt 13:55), hakotu ona ba Maria (cf. Mt 1:18; Lk 1:27). Nia  “ Ema justu ida” (Mt 1:19), nafatin prontu atu responsabiliza Maromak nia hakarak hanesan hatudu ba nia iha Lei (cf. Lk 2:22.27.39) no liu husi mehi dala hat nian (cf. Mt 1:20; 2:13.19.22). depois jornada ne’ebé naruk no kolen husi Nazare ba Belem, nia hare Maksoin nia moris iha bibi luhan, tan “ la iha fatin ba sira”  (cf. Lk 2:7). Nia hare bibi atan sira nia adorasaun (cf. Lk 2:8-20) no Majus  (cf. Mt 2:1-12), iha ne’ebé reprezenta ho respeita povu Israel nian no ema jentiu sira nian.

José iha aten brani atu sai Jesus nia aman ne’ebé legal, iha ne’ebé nia fo naran tuir anju hateten ba nia: “ o sei hanaran nia Jesus, tan nia sei soi nia povu husi sala” (Mt 1:21). Hanesan ita hatene, ba ema antigu sira, atu fo naran ba ema ida ka ba buat ruma, hanesan Adaun halo, ne’ebé haktuir iha Livru Genesis (cf. 2:19-20), mak atu estabelese relasaun ida.

Iha tempu, loron hatnulu depois Jesus moris, José no Maria oferese sira nia oan ba Nai no rona ho admira profeta Simaun nia profesia kona ba Jesus no nia inan (cf. Lk 2:22-35). Atu proteje Jesus husi Herodes, José halai ba Ejiptu nu’udar ema lao rai ida (cf. Mt 2:13-18). Wainhira fila ba nia nasaun, nia responsabiliza moris ho nonok deit iha Nazare iha Galileia nian, dook husi Belem nia beiala sira nia sidade fatin no husi Jerusalem no Templu. Kona ba Nasare hateten, “ la iha profeta ne’ebé sei mosu” (cf. Jn 7:52) nune’e, “ Iha buat ruma diak husi Nazare? (cf. Jn 1:46). Wainhira, lao dalan ba Jerusalem, José no Maria lakon Jesus ne’ebé halo tinan sanulu resin rua, sira buka nia ba mai hafoin sira hetan nia iha Templu, halo diskusaun ho doutor sira lei nian (cf. Lk 2:41-50).

Depois Maria, Maromak nia inan, la iha tan santo ruma ne’ebé nafatin temi iha magisterium papal nian alien José ninia espoza. Sira ne’ebé uluk liu mai hau reflete iha mesajen ne’ebé hetan deit data oituan ne’ebé Evanjellu indika ba atu nune’e bele aprisia liu tan ninia serbisu sentral iha istoria salvasaun nian. Beato  Pius IX deklara nia “ Patron Igreija Katolika nian”,[2] Veneravel Pius XII proposta nia nu’udar  “mahein serbisu nain sira nian”[3] no Saun Joao Paul II nu’udar  “ Guarda Redentor nian”.[4] Saun José invoka ho universal nu’udar “ mahein mate diak nian”.[5]

Agora, tinan atus ida lima nulu deklara katak nia mak mahein Igreija Katolika nian husi Beato Pius IX (8 Dezembero 1870),  hau hakarak fahe reflesaun pesoal ruma iha figura extraordinario ida ne’e, ne’ebé besik liu ba ita nia esperiensia umanu nian. Nune’e Jesus hateten, “Basa ibun fakar sai buat ne’ebé rai hela iha laran” (Mt 12:34). Hau nia hakarak halo nune’e sai boot liu tan durante fulan hirak pandemia nian, wainhira ita esperiensia, iha krizi nia leet, oinsa “ ita nia moris laloran baku hamutuk no tahan husi ema baibain, ema dala barak haluha. Ema sira ne’ebé la mosu iha posta notisia nian, iha magazina nia notisia dahuluk, ka mosu iha televizaun ikus nian, maibe iha loron hirak ne’e ita nia seguransa sira mos nakdoko hotu ho eventu ita nia storia nian.  Doutor sira, infermeiro/a sira, loja nain sira, no sira ne’ebé serbisu iha supermerkadu sira, sira ne’ebé hamos ( cleaner), sira ne’ebé serbisu ba moras sira, serbisu iha transporte sira, mane no feto ne’ebé serbisu atu fornese buat sira ne’ebé esensial no siguransa sira, voluntariu sira, padre sira, relijiozo/a sira no barak husi sira seluk tan. Sira kompriende katak la iha ema ida salva nia an mesak . . .ema hira mak exersizu pasensia no oferese esperansa, taumatan atu la paniku,maibe fahe responsabilidade. Aman nain hira, inan nain hira, avo nain hira no professors nain hira mak hatudu ba ita nia oan sira, buat kiik sira lorloron nian, oinsa atu simu no halo ho krizi sira hodi ajusta sira nia serbisu lorloron nian, hateke ba dook no fo korajen iha orasaun. Ema hira mak reza, halo sakrifisiu no halo buat rum aba ema hotu nia diak”. [6] ita ida-idak bele diskobre iha José – mane ne’ebé ema la hatene, iha lorloron nian, kuidado hodi nonok deit – intersesor, suporta no gia iha tempu susar nia laran. Saun José fo hanoin mai ita katak sira ne’ebé mosu husi subar nian ka iha lalatak bele halo buat ruma ne’ebé la bele kompara ho sira nia knar iha storia salvasaun nian. Liafuan ida atu rekuinese no gratidaun lolos ba sira ne’e hotu.

1. Aman ida ne’ebé hadomi

Saun José nia Gloria mak tan nia sai Maria nia espoza no aman ba Jesus. Ho dalan ida ne’e, nia tau nia an, iha Saun Joao Crisostom nia liafuan sira, “ serbi ba planu tomak salvasaun nian”.[7]

Saun Paul VI hateten katak José ho konkretu espresa nia nu’udar aman ida “ hodi halo nia moris nu’udar sakrifisiu id aba misteriu inkarnasaun nian no ninia objetivu redensaun nian.nia serbisu ninia autoridade legal ba Familia Santa nia fo nia an tomak ba sira iha ninia moris no ninia serbisu tomak.  Nia nakfilak nia vokasaun umana ba domin domestiku sai superumanu ne’ebé dudu makas nia, nia fuan no nia abilidade tomak, domin ida ne’ebé atu serbi Maksoin ne’ebé sei sai boot iha ninia uma”. [8]

Obrigada ba nia hola parte iha istoria salvasaun nian, Saun José nafatin venera nu’udar aman husi ema kristaun sira. Ne’e hatudu iha Igreija sira ne’ebé la bele sura iha mundo ne’e, numero boot Instutisaun Relijiozo/a nian, kon-fraternidade no grupo sira eklesial nian ne’ebé inspira husi nia spiritualidade no uza nia naran, tradisional barak ne’ebé espresa sira nia orasaun atu fo onra ba nia. Santu-santa barak iha devosaun boot domin ba nia. Entre sira santa Teresa de Avila, ne’ebé hili nia nu’udar ninia defensor no intersesor, nafatin husu ba nia no simu grasa hotu ne’ebé santa Teresa husu ba nia. Hetan aten brani husi ninia esperiensia rasik, Teresa husu ba sira seluk atu haboot liu tan devosaun ba Saun José. [9]

Livru sira orasaun nian nafatin iha orasaun ba Saun José. Oferese orasaun espesial sira ba nia iha loron Kuarta-Kuarta no liu-liu iha fulan Marsu, iha ne’ebé ho tradisaun dedika ba nia.  [10]

Laran metin ba Saun José ne’ebé popular liu mak hare iha espresaun “ ba José”, ne’ebé fo hanoin kona ba hamlaha iha Ejiptu, wainhira ema Ejiptu husu paun ba Faraun. Nia hatan hanesan ne’e “ ba José; saida mak nia dehan ba imi, halo” (Gen 41:55). Faraun hatudu ba José Jakob nia oan, ida ne’ebé faan ba tan sira nia maun sira laran moras ba nia  (cf. Gen 37:11-28) no ida ne’ebé – haktuir husi Biblia –  ne’ebé ikus mai sai vensedor iha Ejiptu (cf. Gen 41:41-44).

Nu’udar jerasaun husi David (cf. Mt 1:16-20), husi nia Jesus mai tuir promesa ne’ebé halo ba David husi profeta Natan  (cf. 2 Sam 7), no nu’udar espoza ba Maria Nazare nian, Saun José hamriik iha kruzamentu entre Testamentu Tuan no Foun.

2. Aman ida ne’ebé laran maus nakonu ho domin

José hare Jesus nia kreximentu lorloron “ iha matenek no iha idade no mos iha santidade no umanu ” (Lk 2:52). Hanesan Maromak halo ho Israel, hanesan ne’e mos José halo ba Jesus: “ José hanorin Nia atu lao, kous ka dada nia ho José nia liman rasik; José ba Nia hanesan aman ne’ebé haboot Nia wainhira sei kiik, hakruk ba Nia no fo han ba Nia”  (cf. Hos 11:3-4).

Iha José, Jesus hare Maromak nia domin boot ba nia: “ nu’udar aman iha kompaixaun ba nia oan sira, nune’e Maromak iha komaixaun ba sira ne’ebé hamtauk Nia” (Ps 103:13).

Iha Sinagoga, durante reza orasaun salmo nian, seguru katak José rona no rona nafatin katak Israel nia Maromak mak Maromak ne’ebé nakonu ho domin, [11] ne’ebé mak diak ba hotu, iha ne’ebé “ Ninia kompaixaun boot tebes iha buat hotu ne’ebé Nia halo”  (Ps 145:9).

Istoria salvasaun nian halo tuir lolos “ iha esperansa kontra esperansa” (Rom 4:18),liu husi ita nia frakeza sira. Hotu-hotu mos dala barak, ita hanoin katak Maromak serbisu iha ita nia parte ne’ebé diak deit, maibe lolos ne’e ninia planu sira realiza iha ita nia frakeza sir aka frajilidade sira. Nune’e hanesan Saun Paul hateten : “No atu ha’u la bele loko an resin tan buat ne’ebé Maromak hatudu barak tebes, Maromak haraik mai ha’u ai-tarak ba ha’u nia isin; Satanas nia anju ida, atu baku ha’u; atu ha’u la bele loko an resin. 8Dala tolu ha’u husu Na’i kona ba ne’e, atu nia  husik tiha ha’u, 9maibe Nia dehan mai ha’u, “Ha’u nia grasa to’o ona ba o, basa Ha’u nia kbiit sai lo-los wainhira ema kbiit laek.” (2 Cor 12:7-9).

Tan ida ne’e mak parte ekonomia salvasaun tomak, ita tenki hare iha ita nia frakeza sira ho mizerikordia ka laran sadia.[12]

Ida diabo nian ne’e halo ita hare no kondena ita nia sala sira, iha ne’ebé espirito lori ba Maromak ho domin los nian. Dosilidade mak dalan diak liu atu kona ita nia sala ne’ebé ita iha . Hatudu liman fuan ba ema no julga ema seluk mak mak nafatin sai sinal ita nia inkapasidade nian atu simu ita nia frakeza ita an rasik nian, ita nia sala rasik. Domin boot deit mak salva ita husi akuzasaun nia lasu sira. (cf. Rev 12:10). Tan ne’e importante tebs atu hasoru Maromak nia laran sadia, liu-liu iha sakramentu rekonsiliasaun nian, iha ne’ebé ita esperiensia nia lia los no domin los nian. Ho paradoxical, buat aat mos koalia mai ita buat ne’ebé los, maibe nia la bele deit kondena ita. Tan ita hatene Maromak los mos la kondena ita, maibe simu ita, hakuak ita, tahan ita no perdua ita. Lia los ida ne’e nafatin aprezenta mai ita hanesan Aman laran sadia nian iha Jesus nia aiknanoik (cf. Lk 15:11-32). Nia sai mai hasoru ita, hadia fali ita nia dignidade, tau fali ita nia ain iha fatin los, no haksolok tan ita, hanesan aman dehan: “ hau nia oan mane ne’e mate ona maibe moris fali; lakon tiha ona maibe hetan fali” (v. 24).

Maski liu husi José nia prekupasaun, Maromak nia hakarak, nia istoria no nia planu kontinua lao. Nune’e José hanorin ita katak fiar iha Maromak inklui fiar katak nia sei serbisu liu husi ita nia sala tauk sira, ita nia sala sira no ita nia frakeza sira. Nia mos hanorin ita iha tempestade moris nia let, ita nunka bele tauk maibe husi Maromak halos ita nia dalan.  Dala ruma ita hakarak kontrola tomak, maibe Maromak nafatin hare ida ne’ebé diak liu ba ita.

3. Aman ida ne’ebé obediente

Hanesan nia halo ho Maria, Maromak hatudu nia planu salvasaun nian ba José. Nia halo duni liu husi mehi sira, ne’ebé iha Biblia no beiala sira, konsidera nu’udar dalan id aba nia atu ema hatene Nia. [13]

José terus liu ho misteriu Maria isin rua nian. Nia lakohi atu “. Nia laen José, ne’ebé ema laran los no lakohi hamoe Maria, hakotu atu husik deit nia.” (Mt 1:19).

Iha mehi dahuluk, anju ida tulun nia atu resolve ninia dilemma ne’e: “Nia hanoin dau-daun buat ne’e, wainhira Na’i nia anju mosu ba nia iha mehi dehan: “José, David nia oan, keta tauk simu Maria nu’udar o nia kaben, basa nia ko’us hodi Espiritu Santu nia kbiit. Maria sei tur ahi oan mane ida ne’ebé o sei hanaran Jesus, basa Nia mak sei soi povu housi sira sala.” (Mt 1:20-21). José hatan kedas : “ Hader tiha housi mehi, José halo tuir buat ne’ebé Na’i nia anju haruka hodi simu nia kaben” (Mt 1:24). Obediensia halo sai real ba nia hodi resolve ninia difikuldade sira no simu Maria.

Iha mehi daruak, anjo hateten ba José: “ Nia hader iha kalan, lori Kosok Oan ho nia inan, halai ba Egiptu hodi hela iha neba to’o Herodes mate. Nune’e sei sai tuir duni buat ne’ebé Na’i fo sai housi profeta: “Ha’u bolu Ha’u nia Oan housi Egiptu.” (Mt 2:14-15).

Iha Ejiptu, José hein ho pasensia ho laran metin ba anju nia mesajen katak nia sei fila ba nia uma ho diak.  Iha mehi datolu, anju hateten ba nia katak sira ne’ebé buka bebe atu oho mate ona no haruka nia atu hader lori kosok oan ho nia inan, no fila ba rai Israel (cf. Mt 2:19-20). Dala ida tan. José prontu obedese.   “José hader mai, lori Kosok Oan ho nia inan fila fali ba rai Israel” (Mt 2:21).

Durante lao dalan atu fila, “Maibe, rona tiha katak Arquelau mak ukun iha Judeia iha nia aman nia fatin, José tauk atu ba neba.  Tuir mehi ida haruka” – agora ba dahat – “nia ba rai Galileia. Iha neba nia halo nia hela fatin ne’ebé iha sidade ida naran Nazare” (Mt 2:22-23).

Evanjelista Lukas, iha nia parte, hateten mai ita katak José lao naruk no susar husi Nazare ba Belem atu rejista iha nia familia nia sidade original nian iha sensus Emperor Cesar Agostu nian. Iha ne’ebé Jesus moris (cf. Lk 2: 7) no nia moris, hanesan labarik sira seluk, hetan iha rejistu Emperior nian. Saun Lukas makliga espesial atu hateten ba ita katak Jesus nia parente halo tuir buat hotu nbe Lei haruka: ritu sirkumsisaun Jesus nian, purifikasaun Maria nian depois tur ahi, oferese oan dahuluk ba Maromak  (cf. 2:21-24).[15]

Iha situasaun hotu, José deklara ninia “fiat” rasik, hanesan Maria nian iha Anunsiasaun no Jesus iha Jardin Getsemane.

Ninia knar nu’udar responsavel ba familia, José hanorin Jesus atu obedese ba nia parente sira (cf. Lk 2:51), tuir Maromak nia haruka (cf. Ex 20:12).

Durante tinan hirak subar deit iha Nazare, Jesus aprende husi José nia eskola atu halo tuir Aman nia hakarak. Ne’ebé sai hanesan hahan lorloron nian (cf. Jn 4:34). Maski iha tempu difisil liu iha nia moris, iha Getsemane, Jesus hili atu halo tuir Aman nia hakarak duku ninian ,[16] sai “obediente too mate, maski mate iha kruz ” (Phil 2:8). Autor surat ba ebreu nian halo konkluzaun katak “ aprende obedese liu husi terus ne’ebé nia hetan” (5:8).

Buat hotu ne’e halo klaru katak “ Saun José Maromak bolu atu serbi ema no misaun Jesus nian direitamente liu husi hahalok aman nian” nune’e ho dalan ida ne’e, “ nia koopera iha tempu hotu iha misteriu boot salvasaun nian no no tebes sai ministru salvasaun nian”[17]

4. Aman ida ne’ebé simu

José simu Maria la ho kondisaun. Nia fiar iha anju nia liafuan. “ nobilidade fuan José nian mak buat ne’ebé nia aprende husi lei nia halo sai moris karidade nian ida. Ohin loron, iha ita nia mundo psikolojia, verbal no violensia fisikal ba feto sira mak tebes, José mosu nu’udar figura respeitozu no mane sensitivu nian. Maski nia la kompriende figura boot,  nia halo desizaun atu proteje Maria nia naran diak, ninia dignidade no ninia moris.hodi la seguru ba nia asaun sira ne’ebé diak liu, Maromak tulun nia hodi haroman nia ho nia julgamentu ”.[18]

Dala barak iha moris, buat sira akontese iha ne’ebé nia ita la kompriende nia signifikadu sira. Ita nia reasaun dahuluk mak dezespera no  kontra. José hasai tiha ninia idea rasik atu nune’e bele simu eventu moris nian no misteriu hanesan ne’e duni, no hakuak sira, foti responsabilidade ba sira no halo sira nu’udar parte ninia stoira nian. Se karik ita rekonsilia ho ita nia storia rasik, ita sei la konsege atu hakat ba oin, tan ita kontinua hela ho buat ne’ebé iota espera nune’e susar mak sei tuir mai.

Dalan spiritual ne’ebé José hatudu mai ita laos ida ne’ebé atu esplika, maibe simu. Rezultadu simu ida ne’e deit, rekonsiliasaun ida ne’e, ita bele hahu hare hetan istoria nia luan, signifikadu klean. Ita mos besik atu rona eko hatan la ho paixaun husi Job ba nia fen, ne’ebé dudu nia atu kontra hasoru aat ne’ebé nia halo: “Ita simu ksolok hosi Maromak nia liman, ita la simu mos laran susar?” (Job 2:10).

José ne’e ema serteza laos ema ne’ebé husik lalais nia serbisu, maibe brani no firme proativu. Iha ita nia moris rasik, simu no akoliensa bele sai espresaun Espirito Santo nia prezente aten brani nian. Maromak deit mak fo forsa mai ita ne’ebé presiza atu simu moris hanesan ne’e, ho ninia kontradisaun hotu, frustradu sira no lakon esperansa.

Jesus nia hatudu an iha ita nia leet, mak prezente ida husi Aman, bele ba ita hotu atu rekonsila ba isin ita ida-idak nia istoria, maski dala ruma ita la bele komprende kompletamente.

Hanesan Maromak dehan ba José: “David nia oan, keta tauk!” (Mt 1:20), hare katak nia mos dehan mai ita: “ keta tauk!” ita tenki hasai tiha hirus no dezesperadu sira, hodi hakuak buat hotu hanesan ne’e, maski dala barak buat hirak ne’e la sai tuir lolos buat ne’ebé ita hakarak.  Laos atu hasai maibe ho esperansa no atenbrani. Ho dalan ida ne’e, ita nakloke ba signifikadu ne’ebé klean. Ita nia moris bele sai milagrozu hamoris fali seita brani atu moris tuir Evanjellu. La enterese se  buat hotu lao la los ka buat ruma la halo diak. Maromak bele halo aifunan sira moris husi rai fatuk nian. Maski ita nia fuan kondena ita an rasik, “   “Maromak boot liu fali ita nia laran, no Nia hatene buat hotu.” (1 Jn 3:20).

Iha ne’e dala ida tan, ita inkontru katak ralidade kristaun la rejeita buat ida ne’ebé eziste.  Realidade, ida ne’e misteriu no ne’ebé la bele hamenus ho komplesidade,ida ne’e mak signifikadu ezistensia los nian, ho ninia naroman no lalatak sira hotu.  Tan ne’e Apstlu Saun Paul hateten: “  Ita hatene katak buat hot-hotu lori ba diak ba sira ne’ebé hadomi Maromak” (Rom 8:28). Iha ne’ebé Santo Agostinho aumenta, “ maski ida ne’ebé bolu diabo(etiam illud quod malum dicitur)”.[19] iha perpetivu boot ne’e, fiar fo signifikadu ba eventu hotu, maski kontenti ka triste

No ita nunka bele hanoin katak fiar mak hetan fasil no solusaun ne’ebé diak deit. Fiar ne’ebé Kristo hanorin mai ita mak ita hare iha Saun José. Nia la buka dalan badak, maibe konfronta realidade ho matan nakloke no simu personal responsabilidade ba ida ne’e.

José nia hahalok fo korajen mai ita atu simu no akoliensa ema seluk nu’udar sira, la ho exceptional, no hatudu hanoin special ba sira ne’ebé fraku, tan Maromak hili sira ne’ebé fraku (cf. 1 Cor 1:27). Nia mak “  Oan kiak sira nia Aman, feto faluk sira nia defensor” (Ps 68:6), ne’ebé haruka ita atu hadomi ema esranjeiru ne’ebé iha ita leet.[20] hau gosta liu hanoin katak ida ne’e mai husi Saun Joséihane’ebé Jesus foti ispirasaun ba aiknanoik ba Oan mane ne’ebé lakon (prodigal son) no aman laran sadia nian (cf. Lk 15:11-32).

5. Aman ida ne’ebé brani ho kriativu

Se etapa dahuluk kura interior tomak nian mak simu ita nia storia personal no hakuak buat hotu iha moris ne’ebé ita la hili, ita tenki aumenta element importante ida tan: aten brani kriativu. Tulun espesial ida ne’e mak dalan iha ne’ebé ita halo ho difikuldade sira. Dala ruma, difikuldade lori sai buat ne’ebé ita nunka hanoin katak ita iha.

Hanesan ita lee narativu infansia nian, it abele husu perguntas tansa Maromak la hatudu nia an diteita no klaru. Maibe nia hatudu liu husi eventu no ema. José mak mane ida ne’ebé Maromak hili atu gia no hahu storia redensaun nian. Nia mak “milagre” los nian iha ne’ebé Maromak salva kosok oan ne’e no nia inan. Maromak hatudu nia liu husi José ne’ebé kriativu ho aten brani. To’o iha belem no hetan fatin atu Mari tur ahi, José foti bibi luhan no halo buat hotu ne’ebé nia bele nune’e nakfilak bibi luhan ne’e sai uma akoliensia nian ba Maromak nia oan mai iha mundo. (cf. Lk 2:6-7). Hasoru dadaun ba perigu husi Herodes, ne’ebé hakarak oho kosok oan, José hetan aatensaun dala ida tan iha nia mehi atu proteje kosok oan ne’e, nune’e hader iha kalan boot prepara hodi halai ba Ejiptu (cf. Mt 2:13-14).

Leitura superfiasial iha storia ida ne’e dala barak bele fo impresaun katak mundu ne’e hetan laran sadia ne’ebé forte no aas, maibe “ Notisia Foun” Evanjellu nian konsiste hodi hatudu katak, ba arogante no violensia hotu husi kbiit mundo ida ne’e ne’ebé la folin, Maromak nafatin hetan dalan atu realiza ninia planu salvasaun nian. Nune’e mos ita nia moris dala ruma iha kbiit laran sadia nian, maibe Evanjellu hatudu mai ita oinsa. Maromak nafatin hetan dalan atu salva ita, forneze ita nia kriatividade ho aten brani hanesan badae ai Nazare nian ne’e, ida ne’ebé konsege nakfilak problema sai posibilidade atu nafati ho laran metin iha divina providensia.

Dala ruma Maromak la tulun ita, seguru ne’e la signifika katak Maromak abandona ita, maibe nia laran metin mai ita atu bele planu, sai ema kriativu, no hetan solusaun ba ita nia an rasik.

Kriativu ho aten brani hanesan ne’e hatudu husu ema paralitiku ida nia belun sira, ne’ebé hatun nia husu uma nia kakuluk atu nune’e bele lori moras ne’e ba Jesus (cf. Lk 5:17-26). Difikuldade la hapara dalan sira ne’ebé belun sira ne’e halo’ matenek no persistensia. Sira konvensidu katak Jesus sei fo isin diak ba nia, “maibe, tamba ema barak, sira la hetan fatin atu hatama nia. Sira sa’e ba uma nia kakuluk no housi tejolo sira, sira hatun nia iha nia toba fatin ba Jesus nia oin iha ema sira le’et. Hare tiha sira nia fiar, Jesus dehan: “Katuas, o nia sala sira kasu tiha ona ” (vv. 19-20). Jesus rekuinese fiar ho kriativu ne’ebé sira halo hodi lori ba Nia sira nia belun ne’ebé moras.

Evanjellu la haktuir mai ita lori tempu hira Maria no José no kosok oan hela iha Ejiptu. Maaibe seguru katak sira presiza han, hetan uma ida no serbisu. Ne’e la presiza imajinasaun naruk atu prenze ditailu sira. Sagrada familia tenki hasoru problema sira ne’ebé konkretu hanesan familia sira seluk, hanesan ita nia maun alin sira imigrante barak ne’ebé ohin loron mos hetan perigu barak ba sira nia moris hodi halai no hetan hamlaha boot. Ho ida ne’e, hau konsidera Saun José patonu espesial ba sira hotu ne’ebé ho ameasa husik sira nia rain rasik tan funu, odio, persegisaun no pobreza.

Buat hotu ne’ebé haktuir iha ne’ebé José halo ninia parte, evanjellu haktuir mai ita katak nia hader, foti kosok oan no nia inan, no ida ne’e mak Maromak husu ba nia (cf. Mt 1:24; 2:14.21). nune’e Jesus no Maria Jesus nia inan mak sira ne’ebé murak mean ba ita nia fiar nian . [21]

Iha planu santo salvasaun nian, oan mane la bele haketak husi nia inan, husi Maria, ida ne’ebé “ ba oin iha ninia viajen fiar nian, ho fiel preserva iha ninia uniaun ho nia oan mane too nia hamriik iha kruz hun”.[22]

Ita nafatin konsidera se ita nia an rasik proteje Jesus no Maria, tan sira mos mak ho misteriu entrega ba ita nia responsabilidade rasik, taumatan no asigura. Maromak aas liu hotu nia oan mane mai iha ita nia mundo iha kondisaun ema kiak nian no fraku nian. Nia presiza defensor, protejidu, taumatan no haboot husi José. Maromak laran metin iha José, hanesan mos Maria, ne’ebé hetan iha nia ema ida ne’ebé laos deit salva nia moris, maibe nafatin fornese ba nia no nia oan.  Ho hanoin ida ne’e, Saun José laos sai ema seluk maibe taumatan ba Kreda, tan kreda mak kontinuasaun Kristo nia isin lolon iha istoria, hanesan mos Maria nu’udar inan ne’ebé reflete nu’udar inan ba kreda. [23] ho ninia kontinuasaun proteje ba kreda, José kontinua proteje kosok oan ho nia inan, no mos ita, ho ita nia domin ba kreda, kontinua hadomi kosok oan ho nia inan. Kosok oan ne’e sei hateten:  “: wainhira imi halo buat ne’e ba ha’u nia alin kiik sira ne’e ida, imi halo mai Ha’u rasik.” (Mt 25:40).  Ho konsekuensia, kiak ida-idak, sira ne’ebé presiza liu, susar ka ema ne’ebé agonia nia laran, estranjeiru ida-idak, prisoner ida-idak, ema hotu ne’ebé ema la taumatan “oan” iha ne’ebé José kontinua atu proteje. Ho razaun ida ne’e, Saun José sai ita nia mahein invokasaun nian sira ne’ebé la iha oportunidade, sira ne’ebé presiza liu, ema soe ba fatin seluk, aflisaun, kiak no besik atu mate. Ho konsekuensia, igreija la bele faila atu hatudu domin espesial ba ita nia maun alin sira, tan Jesus hanoin sira ho maneiras particular no idintifika nia an nu’udar ema hanesan sira. Husi Saun José, ita tenki aprende oinsa fo atensaun no responsabilidade. Ita tenki aprende hadomi kosok oan no nia inan, atu hadomi sakramento sira no karidade, atu hadomi Kreda no kiak sira, realidade hirak ne’e mak nafatin oan ho nia inan.

6. Aman ida ne’ebé serbisu

Aspetu Saun José ne’ebé temi oa husi tempu Ensiklika social dahuluk, Papa Leo XIII Rerum Novarum, relasaun ho ninia serbisu.  Saun José make ma karpinteiru ida ne’ebé hetan osan ho moris onestidade atu bele fornese ba nia familia. Husi nia, Jesus aprende atu fo valor, dignidade no ksolok signifikadu saida wainhira han paun mai husi ita nia serbisu rasik.

Iha ita nia loron rasik, wainhira ema serbisu nain sira sai isu makas iha sosiedade, no sira nbe la serbisu dala ruma hetan rekor level aas to decade ruma sira haksolok no too sira sai riku tebtebes, nune’e prsiza renova atu aprisia hodi fo dignidade ba ema nia serbisu, iha ne’ebé Saun José sai mahein ezemplar nian.

Serbisu mak signifikadu partisipa iha serbisu salvasaun nian, oportunidade ida ne’ebé halo reinu too mai lalais, atu dezenvolve ita nia talent sira no abilidade sira, no tau sira iha serbisu sosiedade nian no komuniaun fraternal. Ne’e sai oportunidade id aba hodi halo tuir lolos laos ba an rasik, maibe primariu sosiedade nian mak familia. Familia la serbisu mak kiak particular ba difikuldade, tensaun, sai oien seluk no too fahe malu ka naksobu. Oinsa it abele koalia kona a dignidade umana se la serbisu atu asigura katak ema ida-idak mak konsege hetan buat rum aka manan buat rum aba nia direitu moris nian?

Ema serbisu nain, serbisu saida deit, mak koopera ho Maromak rasik, no ho dalan seluk bele dehan katak sia kriador bam undo haleu ita. Krizi ita nia tempu nian, iha ne’ebé ekonomia, social, kultural no spiritual, bele serve nu’udar sitasaun ba ita hotu ati diskobre fila fali valor sira, ninia importansia no nesesidade serbisu nian ne’ebé lori ba buat “normal” foun ida iha ne’ebé la exklui ka la hases ema ida. Saun José nia serbisu fo hanoin mai ita katak Maromak rasik, ne’ebé sai ema, rasik la hakribit serbisu.  Lakon serbisu ne’ebé afeta ba ita nia maun alin sira barak, no sai aas liu tan tanba rezultadu pandemia covid 19, servi nu’udar sitasaun ida atu renova ita nia prioridade sira. Mai ita husu Saun José serbisu nain atu lun ita nune’e bele hetan dalan sira atu espresa ita nia konviksaun sira ne’ebé firme katak la iha foinsae ida, la iha ema ida mos, la iha familia nbe la ho serbisu!

7. Aman ida ne’ebé iha lalatak

Ema Polandia eskritor ida Jan Dobraczyński, iha nia livru Lalatak Aman nian,[24] nia haktuir sotira Saun José nian ho ninia forma novel.  Nia uza imajina atu hanoin lalatak nian ida atu difini José. Iha ninia relasaun ho Jesus, José mak lalatak Aman lalehan nian iha rai ne’e: liu husi taumatan ba nia, proteje nia, nunka husik nia atu lao mesak iha nia dalan sira. Ita bele hanoin kona ba Moises nia liafuan sira ba Israel: “Imi hare mos nia iha rai fuik maran. . . Na’i, ita nia Maromak kontinua atu fo tulun ba imi, hanesan aman ida tulun nia oan, tuir dalan tomak ne’ebé imi la’o tuir to’o iha ne’e” (Deut 1:31). Iha dalan hanesan, José halo hanesan aman

ida ba nia moris tomak .[25]

Aman ne’ebé laos moris, maibe halo nune’e. mane ida laos simplismente sai aman deit hodi lori oan mai iha mundo, maibe hodi halo ninia responsabilidade atu taumatan ba kosok oan ne’e. iha ne’ebé ema simu responsabilidade atu taumatan ba ema seluk, ho dalan ida ne’e nia bele sai aman ba pesoa ida ne’e.

Labarik sira ohin loron hare katak sira hanesan orfaun sira, la iha aman. Kreda mos presiza aman sira.  Saun Paul nia surat ba Sarani sira iha Korintus nafatin too ohin loron: “Basa maski imi iha matadalan barak ba Kristu, imi nia aman la barak” (1 Cor 4:15). Nai lulik sira ida-idak ka bispo ida-idak tenki bele aumenta, ho Apostlu sira: “basa ha’u sai tiha imi nia aman iha Kristu Jesus housi evanjeliu” (ibid.). Paul bolu mos ema Galasia sira: “Ha’u nia oan doben sira, dala ida tan, nu’udar inan ida wainhira nia atu tur ahi, ha’u moras mos ba imi to’o tempu ne’ebé Kristu moris ona iha imi!” (4:19).

Sai aman mak lori introdusaun ba oan sir aba moris no realidade. Laos kaer metin sira ba nia an, proteje demais ka posesivu, maibe tulun sira atu iha kapasidade deside ba sira nia an rasik, liberdade ho haksolok no esplora posibilidade foun sira. Karik ho razaun ida ne’e, bolu José ho tradisional aman “ pureza nian”. Titulu ida ne’e laos sinal afeksaun deit, maibe intimasaun atitude nian ne’ebé kontrariu ho posesivu nian. Kastidade mak liberdade husi posesivu iha moris lorloron nian. Wainhira domin mos deit mak, domin los nian.domin posesivu ikus liu bele sai perigu: hanehan,  mura-mura nune’e halo domin sai aat liu. Maromak rasik hadomi umanidade ho domin mos nian; nia husi ita livre maski lao sala dalan no halo ita nia an hodi halo sala hasoru nia. Lojika domin nian mak nafatin lojika liberdade nian, nun’e José hatene oinsa hadomi ho liberdade extraordinario. Nia nunka halo nia an sai sentru ba buat hotu. Nia la hanoin ba nia an, maibe focus deit Maria no Jesus nia moris.

José hetan ksolok laos husi sakrifika an maibe husi nia an ne’ebé nu’udar prezente. Iha nia, ita nunka hare frustradu maibe laran metin. Ita nia mundo ohin loron presiza aman sira. La uza atu sai ema aat ida ne’ebé domina ema seluk hodi hanoin halo kompitisaun ba sira nia presiza rasik. Ne’e rejeita sira ne’ebé konfuzaun ho autotidade ho autoritarianizmu, poder ho servidor, diskusaun ho opresaun, karidade ho mentalidade atu sai riku, kbiit ho distruisaun. Vokasaun los nian mak moris husi ema nia an ne’ebé sai prezente ida, iha ne’ebé rezultadu husi sakrifisiu ne’ebé matura. Nailulik sira no konsagrada sira mak moris tuir hahalo maturidade ida ne’e. vokasaun saida deit, maski kabenain, selibatu ka virjinidade, ita nia prezente an nian sei la naresin se para deit iha sakrifisiu sira; se kazu ida ne’e, duke sai sial furak no ksolok domin nian, prezente an nian sei hasoru risku ne’ebé hatudu katak ita la haksolok, maibe triste no frustradu.

Wainhira aman sira rejeita atu halao sira nia moris ba sira nia oan sira, buat foun no buat ne’ebé la espera sei mosu (vista) oan ida-idak mak lori misteriu uniku ne’ebé sei lori deit ba naroman ho tulun aman ida nian no ida ne’ebé respeita oan ne’e nia liberdade. Aman ida ne’ebé reazliza katak nia mak aman duni no eduka too pontu ida nia ( la uza), wainhira nia hare katak nia oan sai indepedente no lao dlan moris nian ne’ebé la presiza ona akompana. Wainhira nia sai hanesan José, nbe nafatin hatene katak nia oan ne’e laos nia oan maibe tau laran metin iha nia liman. Ikus liu, ida ne’e mak Jesus halo ita atu kompriende wainhira nia dehan “Keta bolu ema ida aman iha rai, basa imi nia Aman ida deit, ne’ebé iha lalehan” (Mt 23:9).

Halao didiak ita nia knar nu’udar aman, ita tenki nafatin tau iha ita nia hanoin katak moris ne’e laos tan posesivu, maibe sai “sinal” ne’ebé hatudu katak sai aman los nian.  Dalan ida, ita hotu hanesan José: lalatak Aman lalehan nian, ida ne’ebé “45atu imi sai imi Aman iha lalehan nia oan sira. Basa Nia halo loron sa’e ba ema aat no ba ema diak, halo mos udan ben tun ba ema laran los no ba ema laran la los” (Mt 5:45). No lalatak ne’ebé tuir nia oan mane.

* * *

“Hamriik ba, lori kiik oan ho nia inan ” (Mt 2:13), Maromak dehan ba Saun José.

Objetivu surat apostolic ida ne’e atu hasae ita nia domin ba santo boot ne’e, f oaten brani mai ita atu husu nia intersesaun no banati tuir nia vertude sira no nia entusiasmu sira.

Nune’e, misaun propriu santo sira nian ne’e laos atu halo deit milagre no fo grasa, maibe atu intersede ba ita iha Maromak futar oin, hanesan Abrao [26] no Moises[27], no hanesan Jesus, “ ida ne’ebé mediador ” (1 Tim 2:5), idane’ebé ita nia “Harohan daet” ho Aman (1 Jn 2:1) no ida ne’ebé “ nafatin moris atu hodi halo intersesor mai ita” (Heb 7:25; cf. Rom 8:34).

Santo sira tulun ema fiar nain sira hotu “ hodi lori sira sai santo no sai perfeita iha sira nia etapa moris nian ruma”.[28] sira nia moris prova konkretu katak moris tuir loloks Evanjellu. Jesus dehan ba ita:  “ Simu Ha’u nia ukun ba hodi banati tuir Ha’u, tan Ha’u laran kmaus no haraik an; no imi sei hetan hakmatek ba imi nia klamar” (Mt 11:29). Santo sira nia moris mos mak ezemplu atu moris tuir. Saun paul ho makas dehan nunee: “halo tuir ha’u nia moris ba!” (1 Cor 4:16).[29] ho ninia silensiu ne’ebé fo mesajen importansia, Saun José hateten hanesan.

Molok ezemplu santo no santa sira nian, Santo Agostinho husu ba nia an rasik:  “ saida mak sir abele halo, ne’ebé o mos la bele halo?” nune’e nia besik on aba ninia definitive konversaun nian, wainhira nia bele esplika: “ tarde hau hadomi o, furak sai antigu, nafatin foun!”[30]

Ita presiza deit husu ba Saun José grasa sira: ita nia konversaun nian.

Mai ita hasae orasaun ba nia:

ave, Guarda redentor nian,

Espoza Santa Virjen Maria nian.

Ba ita Maromak entrega nia oan mane mesak;

Iha ita Maria tau nia laran metin  ;

Ho ita Kristo sai ema.

 

Rahun diak Saun José, baa mi mos,

Hatudu mai ami ita nia hahalok aman nian

No gia ami ba dalan moris nian.

Haraik mai ami grasa, laran sadia no aten brani,

No defende ami husi buat aat hotu. Amen

 

Francisco

___________

[1] Lucas4, 22; João 6, 42; cf. Mateus 13, 55; Marcos 6, 3.

[2] Sacra Congr. dos Ritos, Quemadmodum Deus (8 de dezembro de 1870): ASS 6 (1870-71), 194.

[3] Cf. Discurso às Associações Cristãs dos Trabalhadores Italianos (ACLI) por ocasião da Solenidade de São José Operário (1 de maio de 1955): AAS 47 (1955), 406.

[4] Cf. Exort. ap. Redemptoris custos (15 de agosto de 1989): AAS 82 (1990), 5-34.

[5] Catecismo da Igreja Católica, 1014.

[6] Francisco, Meditação em tempo de pandemia (27 de março de 2020): L’Osservatore Romano (29/III/2020), 10.

[7] Homiliæ in Matthæum, V, 3: PG 57, 58.

[8] Homilia (19 de março de 1966): Insegnamenti di Paolo VI, IV (1966), 110.

[9] Cf. Livro da Vida, 6, 6-8.

[10]Todos os dias, há mais de quarenta anos, depois das Laudes, recito uma oração a São José tirada dum livro francês de devoções, do século XIX, da Congregação das Religiosas de Jesus e Maria, que expressa devoção, confiança e um certo desafio a São José: «Glorioso Patriarca São José, cujo poder consegue tornar possíveis as coisas impossíveis, vinde em minha ajuda nestes momentos de angústia e dificuldade. Tomai sob a vossa proteção as situações tão graves e difíceis que Vos confio, para que obtenham uma solução feliz. Meu amado Pai, toda a minha confiança está colocada em Vós. Que não se diga que eu Vos invoquei em vão, e dado que tudo podeis junto de Jesus e Maria, mostrai-me que a vossa bondade é tão grande como o vosso poder. Amen».

[11] Cf. Deuteronómio4, 31; Salmo 69, 17; 78, 38; 86, 5; 111, 4; 116, 5; Jeremias 31, 20.

[12] Cf. Francisco, Exort. ap. Evangelii gaudium (24 de novembro de 2013), 88; 288: AAS 105 (2013) 1057; 1136-1137.

[13] Cf. Génesis 20, 3; 28, 12; 31, 11.24; 40, 8; 41, 1-32; Números 12, 6; I Samuel 3, 3-10; Daniel 2; 4; Job 33, 15.

[14] Também nestes casos, estava prevista a lapidação (cf. Deuteronómio 22, 20-21).

[15] Cf. Levítico 12, 1-8; Êxodo 13, 2.

[16] Cf. Mateus 26, 39; Marcos 14, 36; Lucas 22, 42.

[17] São João Paulo II, Exort. ap.Redemptoris custos (15 de agosto de 1989), 8: AAS 82 (1990), 14.

[18] Francisco, Homilia na Santa Missa com Beatificações (Villavicencio – Colômbia, 8 de setembro de 2017): AAS 109 (2017), 1061.

[19] «… etiam illud quod malum dicitur», in Enchiridion de fide, spe et caritate, 3.11: PL 40, 236.

[20] Cf. Deuteronómio 10, 19; Êxodo 22, 20-22; Lucas 10, 29-37.

[21] Cf.Sacra Congr. dos Ritos, Quemadmodum Deus (8 de dezembro de 1870): ASS 6 (1870-71), 193; Beato Pio IX, Carta ap. Inclytum Patriarcham (7 de julho de 1871): ASS 6 (1870-71), 324-327.

[22] Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, 58.

[23] Cf. Catecismo da Igreja Católica, 963-970.

[24] Edição original: Cień Ojca (Varsóvia 1977).

[25] Cf. São João Paulo II, Exort. ap. Redemptoris custos (15 de agosto de 1989), 7-8: AAS 82 (1990), 12-16.

[26] Cf. Génesis 18, 23-32.

[27] Cf. Êxodo17, 8-13; 32, 30-35.

[28] Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, 42.

[29] Cf. I Coríntios 11, 1; Filipenses 3, 17; I Tessalonicenses 1, 6.

[30] Confissões, 8,11,17; 10,27,38: PL 32, 761; 795.

 

(Tradusaun husi Ámbitu Pastorál Juveníl FMA – Ir Virgília Marçal)