S. Carlos Lwanga no kompañeiru sira, mártir

S. Carlos Lwanga no kompañeiru sira, mártir

 

3 Juñu

S. Carlos Lwanga no kompañeiru sira, mártir

Carlos Lwanga (Luganda: Kaloli Lwanga moris iha 1 Janeiru 1860 no mate iha  3 Juñe 1886) husi rai Uganda no konverte ba fiar Kreda Katólika nian, no sai mártir tan fiar no la’ós de’it Kreda Katólika mak venera nia maibé mós Kreda Anglikana.

Nia membru husi tribu Baganda, Lwanga moris iha Reinu Buganda nian, parte sentrál no ba tasi-mane Uganda modernu nian, no serví nu’udar xefe ba liurai nia servi-na’in (pajen) sira iha ninia palásiu no tuir mai sai ‘major-domo’/mestre iha liurai Mwanga II husi Buganda. Nia simu batizmu  husi Padre Giraudi iha 15 Novembru 1885.

Liurai Mwanga, liurai foin-sa’e ida ne’ebé mós frekuenta eskola misionáriu sira nian (“Padri Bianchi”) maibé nia la konsege aprende, nein lee nein hakerek tanba “ulun toos, laiha laran-maus no la iha kapasidade ba konsentrasaun”. Maibé nia atitude no hahalok sira sai aat ba beibeik: fuma ‘hascisc’, hemu álkol maka’as no hala’o prátika omoseksuál no pedofilia. Ba sira ikus ne’e nia harii ‘harem’ ida ho buat hotu konfortu nian ne’ebé iha laran moris “pajen” sira, atan no ema boot nia oan sira husi ninia kadunan/palásiu.

Bainhira nia foin hahú ukun, sarani sira (katóliku no anglikanu sira) mak tulun nia hafunu liurai musulmanu Kalema; maibé lalais de’it liurai Mwanga haree iha kristianizmu perigu boot liu ba tradisaun tribál sira no obstákulu ba ninia moris sabraut. Sira ne’ebé halakan persegisaun hasoru sarani sira mak matan-dook sira no sira ne’ebé fetiseitu sira. Nune’e mak iha 1885, hahú persegisaun manas, nune’e vítima dahuluk mak bispu anglikanu Hannington, no ho nia, foin-sa’e maizumenus 200 mate ba sira-nia fiar.

Vítima dahuluk sira

Iha 15 Novembru 1885 liurai Mwanga tesi kotu xefe pajen sira nian no prefeitu sala liurai nian. Ninia salan boot liu? Nu’udar katóliku no katekista tan, nia fó sala ba liurai tanba oho bispu anglikanu no defende joven pajen sira husi liurai ninia sedusaun seksuál sira. José Mkasa Balikuddembè, ne’ebé liurai oho husi klan Kayozi, foin tinan 25 de’it.

Oho tiha José, nia tau Carlos Lwanga, husikclan Ngabi nu’udar xefe pajen sira-nian, no lalais kedas liurai konsentra ninia atensaun moras-aat seksuál nian ba nia. Maibé, Lwanga mós iha defeitu nu’udar ema katóliku. No, liután, iha momentu ne’ebé liurai bandu misionáriu sira, nia asume funsaun “leader” no tahan sarani sira ne’ebé foin konverte sira-nia fiar.

Kondena ba mate

Iha 25 Maiu 1886 nia hetan kondenasaun ba mate hamutuk ho sarani grupu ida no katekúmenu na’in haat ne’ebé iha kalan konsege simu batizmu subsubar. Ida  foin-sa’e liu, Kizito, husi klan Mmamba, foin tinan 14. Iha 26 Maiu sira oho André Kaggwa, xefe tokadór sira liurai nian no ninia parente ida, ne’ebé harudu nia an laran-luak liu no aten-brani durante epidemia isa, no Dionísio Ssebuggwawo.

Sira halo trasferénsia ba kondenasu sira seluk husi Munyonyo, iha-ne’ebé iha palásiu liurai nian iha-ne’ebé sira simu kondenasaun, ba Namugongo, fatin ezekusaun kapitál nian eh oho nian.Sira tuir dalan krús eh  “via crucis” ho kilómetru 43, iha loron ualu nia laran, ho presaun husi família sira atu abandona fiar no violénsia sira husi soldadu sira.

Sira oho ema ida tuir dalan: iha 26 Maiu sira sona borus ho diman Ponciano Ngondwe, hsui klan Nnyonyi Nnyange, pajen liurai nian, ne’ebé simu batizmu bainhora persegisaun hahú manas no tanba ne’e ema kaer kedas nia. Hafoin pajen reál Atanásio Bazzekuketta, husi klan Nkima, ne’ebé simu martíriu iha 27 Maiu. Liutiha oras ruma sira soldadu sira ho diman sona mate liurai nia servente Gonzaga Gonga husi klan Mpologoma, tuir kedas Matias Mulumba husi klan Lugane, ne’ebé foti ba kategoria “juiz” nian, idade liamnulu, foin konverte ba katolisizmu tinan tolu liubá.

Iha 31 Maiu sira ho diman hedi ba ai-hun ida Noè Mawaggali, liuria nia servente seluk, husi klan Ngabi.

Iha 3 Juñu, iha foho Namugongo, sira sunu moris de;it kristaun 31: kaólik 13 ne’ebé lidera husi Carlos Lwanga, me’ebé promete ba foin-sa’e Kizito: “Ha’u sei kaer ó-nia liman, se ita tenke mate ba Jezús ita mate hamutuk, hodi kaer liman”. Hamutuk oho mós anglikanu sira.

Grupu mártir sira-nian

Grupu mártir sira ne’e nian inklu mós: Lucas Baanabakintu, Gyaviira Musoke no Mbaga Tuzinde, hotu-hotu husi klan Mmamba; Tiago Buuzabalyawoi, liurai nia tessidór/sorudór tais nia oan no hola-parte ba klan Ngeye; Ambrósio Kibuuka, hsui klan Lugane no Anatólio Kiriggwajjo, liurai nia balada sira nia mahein; liurai nia servente kuartu nian, Mukasa Kiriwawanvu no mahein liurai nia balada sira, Adolfo Mukasa Ludico, husi klan Ba’Toro; husi alfaiate liurai nian Mugagga Lubowa, husi klan Ngo, husi Achilleo Kiwanuka (klan Lugave) no husi Bruno Sserunkuuma (klan Ndiga).

Sira ne’ebé asiste ba ezekusaun hakfodak katak kondenadu sira ne’e harohan to’o ikus, hodi la halerik. Martíriu ida ne’ebé la hamate fiar iha Uganda, maibé sai fini ba konversaun barak, hanesan ho modu profétiku Bruno Sserunkuuma fó sai molok simu martíriu. “Bee-matan ida ne’ebé iha fonte barak nunka maran bainhira ami la iha ona sei mai barak seluk tan depoizde ami”.

Mártir katóliku sira ne’ebé foti ba glória altár nian taka iha 27 Janeiru 1887 ho omisídiu ba liurai nia servente, João Maria Musei. Ho modu espontáneu nia haklaken ninia fiar iha liuria Mwanga nia primeiru-minstru nia oin no ba motivu ne’e sira tesi kotu kedas nia ulun.

Iha tinan 1920 Papa Bento XV beatifika Carlos ho nia maluk nain 21 sai beatu. Iha tinan 1934 deklara S. Carlos Lwanga sai “Padroeiru Juventude Afrikana” no iha 1964 Papa Paulo VI kanoniza grupu mártir  hirak ne’e sai santu. Kreda selebra liturjikamente 3 Juñu.