José, mane justu no Maria nia kaben

(Papa Francisco nia Katekeze – 1 Dezembru 2021)

Ita kontinua ita-nia dalan reflesaun nian kona-ba figura S. José nian. Ohin ha’u hakarak esplora ninia an nu’udar “justu” no “noivu Maria nian”, no nune’e fó mensajen ida ba noivu sira hotu, inklui sira ne’ebé foin kaben. Akontesimentu barak liga ba José haktuir iha evanjellu apókrifu sira, ka evanjellu ne’ebé la’ós kanóniku, ne’ebé influensia mós arte no fatin oioin kultu nian. Hakerek sira-ne’e, ne’ebé la hetan iha Bíblia – mak istória sira ne’ebé piedade kristán haktuir iha tempu ne’ebá –  hatán ba dezeju atu prienxe buat ne’ebé mamuk iha narrasaun sira Evanjellu kanóniku sira-nian, sira-ne’ebé iha Bíblia laran, ne’ebé fó buat hotu ne’ebé esensiál ba fiar no moris sarani.

Evanjelista Mateus. Ida-ne’e importante: saida mak Evanjellu dehan kona-ba José? La’ós buat ne’ebé evanjellu apókrifu sira dehan, ne’ebé la’ós negativu no la’ós aat; furak, maibé la’ós Maromak nia Liafuan. Iha kontráriu, Evanjellu sira ne’ebé iha Bíblia laran, mak Maromak nia Liafuan. Entre sira ne’e iha evanjelista Mateus ne’ebé define José mane “justu”. Ita rona ninia narrasaun: «José husu nanis ona atu kaben ho Maria, Jezús nia inan. Molok sira moris hamutuk, Maria ko’us tiha ona hodi Espíritu Santu nia kbiit. Nia laen José, ne’ebé ema di’ak no lakohi hamoe Maria, hakotu atu husik nonok de’it nia» (1, 18-19). Basá noivu sira, bainhira noiva la fiél eh isin-rua, tenke kesar nia! No feto sira tempu ne’ebá ema tuda mate ho fatuk. Maibé José ema justu. No nia dehan: “Lae, ha’u sei la halo ida-ne’e. Ha’u sei nonok”.

Atu komprende José nia komportamentu iha relasaun ho Maria, útil atu hanoin fali lisan kazamentu nian iha Israel antigu. Kazamentu ne’e komprende faze rua ne’ebé define didi’ak. Dahuluk mak noivadu ofisiál, ne’ebé implika ona situasaun foun ida: ho modu partikulár, feto, maski kontinua moris iha nia aman nia uma ba tinan ida tan, defaktu ema konsidera ona nia nu’udar noivu nia “kaben”. Sira seidauk moris hamutuk, maibé hanesan ona nu’udar ninia kaben. Hahalok daruak mak noiva nia transferénsia husi nia aman nia uma ba noivu nia uma. Ida-ne’e akontese ho prosisaun ida festa nian, ne’ebé kompleta kazamentu. No noiva nia belun-feto sira akompaña nia to’o iha-ne’ebá. Tuir lisan sira-ne’e, realidade katak «molok sira moris hamutuk, Maria ko’us ona», tau Virjen Maria ba akuzasaun adultériu nian. No kulpa ida-ne’e, tuir Lei antiga, tenke kastigu hodi tuda-mate ho fatuk (kf. Dt 22, 20-21). Maski nune’e, iha prátika judaika ikus nian, interpretasaun moderada fotin fatin no impoin de’it atu halo surat soe-malu nian, maibé ho konsekuénsia sivíl no kriminál ba feto, la’ós tuda-mate ho fatuk.

Evanjellu dehan katak José “mane di’ak” presizamente tanba nia hakruuk ba lei hanesan Israel piedozu hotu. Maibé iha nia laran, domin ba Maria no konfiansa iha nia sujere modu ida atu salva observánsia lei nian no nia kaben nia onra: nia deside fó surat soe malu nian iha segredu, lahó tarutu, lahodi tau Maria ba umillasaun públika. Nia hili dalan segredu nian, lahó julgamentu no vingansa. José nia santidade maka’as duni! Ita, bainhira iha notísia gossip ka negativa uitoan kona-ba ema ruma, ita bá kedas ko’alia tun-sa’e! José, iha kontráriu, hela nonok.

Maibé evanjelista Mateus hatutan: “Bainhira José hanoin hela kona-ba buat sira-ne’e, Na’i nia anju mosu ba nia iha mehi no dehan ba nia: «José, David nia oan, keta ta’uk simu Maria nu’udar ó-nia kaben, basá nia ko’us hodi Espíritu Santu nia kbiit. Nia sei tur ahi oan-mane ida, ne’ebé ó sei hanaran Jezús, basá nia sei nia povu husi sira salan»” (1, 20-21). Maromak nia lian intervein iha José nia dixernimentu no, liuhusi mehi ida, hatudu ba nia signifikadu boot liu duké ninia justisa. No oinsá importante tebes kultiva iha ita vida justa ida no, tempu hanesan, sente katak ita nafatin presiza Maromak nia tulun! Atu bele haluan ita-nia orizonte sira no konsidera sirkunstánsia sira moris nian husi pontudevista diferente no luan. Dalabarak ita sente ita-nia an sai dadur ba situasaun ruma ne’ebé akontese mai ita: “Imi haree tok saida mak akontese mai ha’u!” no ita kontinua sai dadur ba situasaun aat sira ne’ebé akontese mai ita; maibé hasoru situasaun sirkunstánsia sira moris nian, ne’ebé foufoun parese dramátika, eziste Providénsia ida ne’ebé ho tempu foti forma no leno ho signifikadu terus ne’ebé kona ita mós. Tentasaun mak taka an iha terus ne’e nia laran, iha hanoin katak buat di’ak sira la akontese mai ita. No ne’e la di’ak. Lori ba laran-susar no laran-moruk. Fuan ne’ebé moruk halo triste liu.

Ha’u hakarak ita halo pauza ida no reflete kona-ba detalle ida istória ne’e nian haktuir iha Evanjellu ne’ebé dalabarak ita ignora. Maria no José mak noivu/a na’in rua ne’ebé karik iha mehi no espetativa sira ba sira-nia moris no sira-nia futuru. Parese Maromak intervein iha sira-nia moris nu’udar akontesimentu ida ne’ebé sira la hein, maski ho difikuldade ruma iha inísiu, maibé sira na’in rua hotu loke fuan ba realidade ne’ebé aprezenta ba sira.

Maun no biin-alin doben sira, dalabarak ita-nia moris la’ós hanesan buat ne’ebé ita imajina. Liuliu iha relasaun sira domin nian, afetu nian, ita iha difikuldade atu hakat husi lójika apaixonamentu nian bá domin ne’ebé tasak. No ita tenke hakat husi apaixonamentu ba domin ne’ebé tasak. Imi, ne’ebé foin kaben, hanoin didi’ak buat ne’e. Faze dahuluk nafatin marka ho ksolok ne’ebé halo ita moris iha mundu imajináriu ida ne’ebé dalabarak la korresponde ho realidade faktu sira-nian. Maibé bainhira apaixonamentu ho ninia espetativa sira parese to’o ona rohan, iha momentu ne’e domin loos bele hahú. Defaktu, domin la  hein atu ema seluk ka moris korresponde ho ita-nia imajinasaun; iha kontráriu, signifika hili ho liberdade tomak atu asume responsabilidade ba moris ne’ebé oferese mai ita. No tanba ne’e mak José fó lisaun importante ida mai ita, nia hili Maria “ho matan nakloke”. No ita bele dehan katak ho risku sira hotu. Imi hanoin bá, iha Evanjellu João nian, krítika ida doutór lei sira halo ba Jezús mak ida-ne’e: “Ami la’ós oan sira ne’ebé mai husi ne’ebá:, hodi refere ba prostituisaun. Basá sira hatene oinsá Maria ko’us no sira hakarak difama Jezús nia inan. Mai ha’u pasajen ne’e mak pasajen foer no demoníaku liu Evanjellu nian. No José nia risku fó lisaun ne’e mai ita: asume vida hanesan oinsá vida ne’e mai. Maromak intervein iha nia? Ha’u asume. No José komporta an nu’udar Na’i nia anju fó orden ba nia: defaktu Evanjellu dehan: «Hadeer tiha husi mehi, José halo tuir buat ne’ebé Na’i nia anju haruka hodi simu nia kaben iha nia uma. Maski José la hamutuk ho nia,  Maria tur ahi oan mane ida, ne’ebé simu naran Jezús» (Mt 1, 24-25). Noivu/a sarani sira simu bolun atu fó sasin kona-ba domin ne’e, ne’ebé iha aten-barani atu hakat husi lójika apaixonamentu nian bá domin tasak nian. No ida-ne’e mak hilin ezijente ida ne’ebé, envezde hadadur moris, bele habiit domin atu nia bele dura kleur hasoru provasaun sira tempu nian. Kazál ida nia domin kontinua iha moris no sai tasak loron ba loron. Domin noivadu nian uitoan de’it – husik ha’u dehan – romántiku uitoan. Imi esperimenta ida-ne’e, maibé depois hahú domin tasak, loroloron nian, serbisu, oan sira ne’ebé to’o mai. No, dalaruma, romantisizmu ne’e lakon uitoan. Maibé la iha domin? Sim, maibé domin ne’ebé tasak. “Maibé, padre hatene, dalaruma ami haksesuk malu…” Buat ne’e akontese husi Adaun no Eva nia tempu kedas to’o ohin loron: kaben-na’in sira haksesuk malu mak ita-nia paun loroloron nian. “Maibé ami labele haksesuk malu?”. Sim, bele mosu. “No padre, dalaruma ami hasae lia maka’as” –  “Akontese”. “No mós dalaruma bikan sira semo” – “Akontese”. Maibé oinsá asegura katak la prejudika moris kazamentu nian? Rona didi’ak: nunka remata loron hodi la halo dame. Ita haksesuk malu, ha’u dehan buat aat ba ó, ha’u-nia Maromak, ha’u hateten liafuan aat. Maibé agora loron remata: ha’u tenke halo dame. Imi hatene tanba sá? Tanba funu malirin loron tuirmai nian perigozu liu. Imi keta husik atu loron turmai hahú funu. Tanba ne’e mak tenke badame malu molok bá toba-fatin. Imi hanoin beibeik: nunka remata loron hodi la halo dame. No ida-ne’e sei tulun imi iha moris kaben-na’in nian. Dalan apaixonamentu nian ba domin ne’ebé tasak mak hilin ezijente ida, maibé ita tenke tuir dalan ida-ne’e.

No agora mós ita remata ho orasaun ida ba S. José.

S. José,
ita ne’ebé hadomi Maria ho liberdade
no hili atu heuai imajinasaun no kria espasu ba realidade,
tulun ami ida-idak atu husik Maromak halo ami hakfodak
no simu moris la’ós nu’udar akontesimentu ne’ebé la hein ne’ebé ami tenke defende an,
maibé nu’udar mistériu ida ne’ebé haksumik segredu ksolok loos nian.
Haraik ksolok no radikalidade ba noivu/a sarani sira hotu,
maibé hodi konserva nafatin konxiénsia
katak mizerikórdia no perdaun de’it mak halo domin posivel. Amén.