S. José, Jezús nia aman hakiak

S. José, Jezús nia aman hakiak

Saun José, Jezús nia aman hakiak

(Papa Francisco nia Katekeze – 5 Janeiru 2022)

Ohin ita medita kona-ba S. José nu’udar Jezús nia aman hakiak. Evanjelista Mateus no Lucas aprezenta nia nu’udar Jezús nia aman hakiak no la’ós nu’udar aman biolójiku. Mateus espesifika, hodi evita fórmula “hahoris”, uza iha Jezús nia bei-ala sira hotu; maibé define nia nu’udar «Maria nia kaben, ne’ebé husi nia moris Jezús, hanaran Kristu» (1,16). Enkuantu Lucas afirma hodi dehan katak nia Jezús nia aman «nu’udar ema hotu hanoin» (3,23), katak hatudu nu’udar aman.

Atu komprende José nia paternidade ne’ebé fó ka legál, presiza hanoin katak iha tempu antigu iha Oriente institutisaun adosaun frekuente liu, duké iha ita-nia tempu. Bele hanoin ba kazu komún “levirato” nian iha Israel ne’ebé formula iha Deuteronómio nune’e: «Bainhira maun-alin sira moris hamutuk no ida mate hodi la husik oan sira, matebian nia feen sei la kaben ho ema li’ur maibé husi maun-alin sira ne’e ida, hodi nune’e hala’o knaar kuñadu nian. Oan-mane dahuluk ne’ebé moris, sei lori nia maun matebian nia naran, atu naran ne’e la lakon iha Israel» (25,5-6). Ho liafuan sira seluk, labarik ne’e nia aman mak kuñadu, maibé aman legál mak matebian, ne’ebé fó ba nia direitu hotu liman-rohan nian. Objetivu lei ne’e nian iha rua: asegura dexendénsia ba matebian no konservasaun patrimóniu nian.

Nu’udar aman ofisiál Jezús nian, José ezerse direitu atu impoin naran ba oan, hodi rekoñese nia juridikamente. Juridikamente nia mak aman, maibé jenerativamente, nia la hahoris oan ne’e.

Iha tempu antigu naran mak kompéndiu identidade ema ida nian. Muda naran signifika muda an rasik, hanesan iha kazu Abraun nian, iha ne’ebé Maromak muda ba “Abraham”, ne’ebé signifika “ema barak nia aman”, «basá – Livru Génesis dehan –nia sei sai nasaun lubun boot ida nia aman» (17,5). Nune’e ba Jacob, hanaran “Israel” ne’ebé signifika “ida-ne’ebé luta ho Maromak”, basá nia luta ho Maromak atu obriga Maromak fó bensan ba nia (kf Gen 32,29; 35,10).

Maibé fó naran ba ema ida ka ba buat ruma signifika afirma autoridade rasik ba buat ne’ebé nia fó naran, hanesan Adaun fó naran ba balada sira hotu (kf Gen 2,19-20).

José hatene ona katak ba Maria nia oan iha ona naran ida Maromak prepara – naran Jezús Maromak mak fó nu’udar Jezús nia aman loloos – naran “Jezús”, ne’ebé signifika “Na’i salva”, hanesan Anju esplika ba nia: «Nia sei so’i nia povu husi sira salan» (Mt 1,21). Aspetu partikulár figura José nian ida-ne’e, permite mai ita ohin atu halo reflesaun ida kona-ba paternidade no maternidade. No ida-ne’e importante liu: hanoin ba paternidade, ohin. Tanba ita moris iha tempu ida notavel orfandade nian. Kuriozu: ita-nia sivilizasaun oan uitoan oan-kiak, no bele sente orfandade ne’e. Saun José nia figura bele tulun ita komprende oinsá rezolve sentidu orfandade nian ne’ebé ohin halo ita la sente liu di’ak.

La to’o mós tau oan ida iha mundu atu dehan sai aman no inan. «Aman la mai hodi moris iha mundu maibé aprende hodi sai aman». No la sai tanba de’it tau oan ida iha mundu, maibé tanba tau matan ba oan ho modu responsavel. Bainhira ema ida asume responsabilidade ba ema seluk nia moris, iha sentidu ida nia ezerse paternidade iha ninia konfrontu» (Kf Patris corde). Ha’u hanoin ho modu partikulár ba ema hotu ne’ebé loke an atu simu moris liuhusi dalan adosaun nian, atitude ida laran-luak nian no furak. José hatudu mai ita katak tipu ligasaun ne’e la’ós sekundáriu, la’ós alternativa ida. Tipu hilin ida-ne’e mak forma ida entre forma sira aas liu domin no paternidade no maternidade nian. Labarik na’in hira iha mundu ne’e mak hein atu ema ruma tau matan ba sira! No kazál hira mak hakarak sai aman no inan sira maibé la konsege tanba motivu biolójiku; ka, maski iha ona oan sira, hakarak partilla afetu familiár ho ida-ne’ebé  la iha. Lalika ta’uk atu hili dalan adosaun nian, asume “risku” akollimentu nian. No ohin, ho orfandade, iha mós egoízmu ruma. Loron ruma liubá, ha’u ko’alia kona-ba invernu demográfiku ohin loron nian: ema lakohi iha oan, ka ida de’it no la iha tan. No kazál barak la iha oan tanba lakohi ka iha de’it ida tanba lakohi iha seluk, maibé iha asu rua, busa rua… Eh nune’e duni. Asu no busa okupa oan sira nia fatin. Loos, halo hamnasa, ha’u komprende, maibé ne’e mak realidade. No negasaun paternidade no maternidade nian diminui ita, hasai umanidade husi ita. Nune’e sivilizasaun sai ferik ba beibeik no lahó umanidade, tanba lakon rikusoin paternidade no maternidade nian. No Pátria mak sofre, la iha oan sira no – hanesan ema ida dehan ho umór uitoan – “no agora sé mak sei selu impostu ba ha’u-nia reforma, basá la iha ona oan sira? Sé mak sei tau matan mai ha’u?”: nia hamnasa, maibé ne’e loos duni. Ha’u husu ba Saun José grasa atu hafanun konxiénsia sira no hanoin kona-ba ne’e: atu iha oan sira. Paternidade no maternidade mak plenitude moris ema ida-nian. Imi hanoin kona-ba ne’e. Loos duni, eziste paternidade espirituál no maternidade espirituál ba ema ne’ebé konsagra  an ba Maromak; maibé ema ne’ebé  moris iha  mundu no kaben, tenke hanoin atu iha oan sira, atu fó moris, basá sira mak sei taka  aman-inan nia matan sira, oan sira mak sei hanoin ba aman-inan sira-nia futuru. No mós, se imi labele iha oan sira, imi hanoin ba adosaun. Ne’e risku ida, loos: iha oan mak nafatin risku ida, naturál ka adosaun nia. Maibé risku boot liu la iha oan. Risku boot liu nega paternidade, nega maternidade, reál ka espirituál. Mane ida no feto ida ne’ebé voluntariamente la dezenvolve sentidu paternidade no maternidade nian, falta buat ruma prinsipál, importante. Imi hanoin kona-ba ne’e, halo favór. Ha’u hein katak institutisaun sira pronta nafatin atu tulun iha sentidu adosaun nian, hodi kontrola ho sériu maibé mós simplifika prosedimentu ne’ebé presiza atu bele realiza ki’ik-oan barak nia mehi ne’ebé iha nesesidade ba família ida, no ba kaben-na’in barak ne’ebé hakarak saran an iha domin. Tempu ruma liubá ha’u rona testemuñu husi ema ida, médiku ida – ninia profisaun importante – nia la iha oan no ho nia feen deside adota ida. No bainhira momentu ne’e to’o mai, sira oferese ida no dehan ba sira: “Maibé, ami la  hatene oinsá ida-ne’e ninia saude. Kariik nia bele iha moras ruma”. No médiku – ne’ebé haree tiha ona – dehan: “Se ita husu ha’u molok ha’u tama iha ne’e, karik ha’u dehan lae. Maibé ha’u haree ona nia: ha’u simu nia”. Ne’e mak hakaran atu sai aman, atu sai inan iha adosaun mós. Imi keta ta’uk kona-ba ne’e.

Ha’u harohan atu la iha ema ida mak sente lahó ligasaun ida domin paternu nian. No ba ema sira ne’ebé moras orfandade nian bele bá oin lahó sentimentu aat ida-ne’e. Atu S. José ezerse ninia protesaun no ninia tulun ba orfaun sira; no harohan daet ba kazál sira ne’ebé hakarak iha oan ida. Ba ne’e ita harohan hamutuk:

:

Saun José,
ita ne’ebé hadomi tebes Jezús ho domin aman nian,
sai besik ba labarik barak ne’ebé la iha família
no hakarak iha aman no inan ida.
Fó apoiu ba kazál sira ne’ebé la konsege iha oan sira,
tulun sira atu deskobre, liuhusi sofrimentu ne’e, projetu ida boot liu.
Halo atu ema ida la kuran uma ida, ligasaun ida,
ema ida ne’ebé tau matan ba nia;
no kura egoízmu husi ema ne’ebé taka an ba moris,
atu nia loke luan nia fuan nia odamatan ba domin.