15 Jullu

S. BOAVENTURA, BISPU NO DOUTÓR IGREJA NIAN

Hetan kura husi Francisco

Ema husi Bagnoregio, “sidade iha-ne’ebé nia mós mate”, besik Viterbo (Itália), Giovanni Fidanza mak médiku ida nia oan-mane. Nia lakohi tuir nia aman nia profisaun. Tuir istória ida, ne’ebé esplika mós ninia mudansa naran nian nu’udar naran relijiozu, enkontru ho S. Francisco de Assis desizivu ba nia moris, Defaktu, bainhira sei labarik, Santu ne’e kura nia husi moras grave ida, no hodi halo sinál iha nia reen-toos, santu ne’e dehan: “Oh! boa ventura!” (oh sorte di’ak).

Fransiskanu profesór ida

Ho tinan 18, nia ba estuda iha Paris, iha-ne’ebá nia tama iha “Ordem dos Frades Menores”. Remata nia estudu sira, iha 1253, nia sai ‘magister’ (Profesór) nune’e nia santifiika an hodi esplika mistériu divinu sira. Nia konsege lisensa atu hanorin teolojia. Nia sai fransiskanu fiél to’o rohan.

Persegisaun “Ordem Mendicante” sira

Iha époka ne’ebá, mosu luta interna maka’as entre profesór sekulár sira no sira hola ne’ebé hola-parte ba “Ordem mendicante” sira, ne’ebé, ba tempu ruma, la hetan rekoñesimentu husi universidade sira. Luta ne’e mosu iha inísiu Idade Média, bainhira, iha sékulu XII, Igreja kondena movimentu pauperizmu nu’udar ereje, to’o bainhira Papa Inocêncio III inklui sira iha korpu ekleziál ho dependénsia direta ba Papadu. Maibé, iha 1254, mosu hikas tensaun, ho publikasaun obra ida, ne’ebé profetiza ho Igreja foun ne’ebé atu mai, harii mesak de’it iha pobreza nia leten, ne’ebé sei konkretiza iha 1260.

Kardeál Fransiskanu

Iha tempu ne’e, iha 1257, Frei Boaventura sai Ministru Jerál “Frades Menores” nian, kargu ne’ebé obriga nia atu husik hanorin no halo viajen sira iha Europa tomak. Iha 1260, nia hakerek biografia foun S. Francisco nian, ho títulu “Legenda Maior”, ne’ebé troka biografia ezistente no iha objetivu atu hametin unidade Ordem nian, – ne’ebé konta ona ho frade rihun tolunulu, – ho ameasa husi korrente espirituál mundana sira. Giotto hetan inspirasaun husi obra ne’e atu pinta dezeñu nia série ida kona-ba S. Francisco nia istória.

Konselleiru

Iha 1271, bainhira filafali ba Viterbo, nia oferese ninia kontribuisaun ba revolusaun ba Konklave famozu, ida naruk liu istória nian, ne’ebé hili ninia belun Gregório X nu’udar Papa. Amu-Papa ida-ne’e, liutiha tinan rua konsagra nia Bispu Albano nian no Kardeál, hodi konfia knaar atu organiza, iha Lyon, Konsíliu ida ba unidade entre Igreja latina no grega. Presizamente durante Konsíliu ida-ne’e, depoizde halo intervensaun rua, Boaventura mate iha 1274.

Filozofia atu serví Teolojia

Iha 1588, Papa Sisto V inklui nia entre Doutór sira Igreja nian – ne’ebé, iha époka ne’ebá, iha nain neen – hamutuk ho Saun Tomás de Aquino: Boaventura ho títulu “Doutór seráfiku” no Tomás ho “Doutór anjéliku”. Ninia kontribuisaun ba doutrina teolójika importante liu: uluknanai, hahú husi Santu Agostinho nia pensamentu, nia espresa nesesidade atu submete filozofia ba teolojia, basá ida ikus nia objetivu mak Maromak. Nune’e, filozofia bele tulun atu buka Maromak nu’udar ema,  hodi lori ema ba ninia dimensaun interiór – klamar – atu lori hikas ba Maromak.

Saun Boaventura afirma mós katak Kristu mak siénsia hotu nia dalan, no katak Lia-Loos de’it ne’ebé revela husi Maormak iha kbiit atu potensia no halo sai hamutuk hodu to’o ba meta perfeita no únika, ne’ebé nafatin koñesimentu kona-ba Maromak. Ne’e duni, Santu ne’ebé defende tradisaun patrístika no kombate aristotelizmu, to’o ba konkluzaun katak koñesimentu sia posivel de’it liuhusi kontemplasaun.

Espresaun SantíssimaTrindade iha mundu

Ho orijen agostiniana, elaborasaun teolojia trinitária S. Boaventura nian importante liu. Iha prátika, nia afirma katak mundu mak livru ida, iha-ne’ebé emerje Trindade, ne’ebé kria mundu ne’e. Ne’e duni, Maromak, Ida no Tolu, prezente nu’udar “ain-fatin” ka marka iha kriatura sira ne’ebé book an no la boot an: nu’udar “imajen”, iha kriatura sira ho intelijénsia, hanesan ema; nu’udar “semellansa” (lalatak) iha kriatura sira ne’ebé moris justu no santu, husi Grasa ne’ebé kona sira no husi anima husi virtude sira fiar, esperansa no karidade, ne’ebé halo sira sai Maromak oan.