Dili/Venilale – Oportunidade diak ba irmán FMA halibur tuir zona Dili no Kailako iha loron 12 Maiu no zona Baucau iha loron 14 atu rona Ir Vilma ne’ebé fahe ninia esperiénsia no reflesaun kona-ba pobreza ba irmán sira; mós hare fila fali artigu sira Pobreza iha ita nia Konstituisaun. Nune’e artigu ida-idak nia fó atensaun no esplikasaun, maibé nia foti tema jerál: “Pobreza Oan nian”.

Tema ne’e la’o hamutuk ho orasaun kolekta nian iha misa loron ne’e “Ksolok oan sira…. “. Ita tenke iha konsiensia  katak ita mak Maromak nia oan, no ida ne’e sai hun ba ita nia pobreza. Pobreza Salesiana sira nian harii ho Maromak nia domin. Ita bele hare fila fali ba DB no MM ninia moris; oinsa sira nia situasaun familia nian bainhira sei kiik. Sira hotu iha esperiensia kona-ba “moris kiak”. Ba Don Bosco, mama Margarida hanorin nia oan sira atu iha laran metin nafatin iha Maromak nia providénsia; Maromak la husik fitun sira ne’ebé nia kria, nune’e pasti sei la husik ita Nia oan sira (mama Margarida nia liafuan). Ba Madre Mazzarello, maski bele dehan katak ninia situasaun familia diak oituan husi DB nian, maibé nia mós aprende oinsa atu hasouru pobreza hodi serbisu maka’as iha to’os. MM ninia pobreza bele fahe ba rua : 1. Pobreza Interiór: bainhira nia hetan moras tifu, situasaun ne’ebé halo nia rekoñese ninia limitasaun no husu ba nia atu abandona-an tomak iha Maromak nia Providénsia; 2. Pobreza Materiál: bainhira nia sai relijioza ona (madre), nu’udar superiora ka inan ida ne’ebé la bele fó-han diak ba ninia irmán sira.

Tuir D. Rua, Pobreza mak virtude ida ne’ebé furak maibé moruk.

Liberdade la’o hamutuk ho Pobreza. Bainhira falta pobreza ne’e katak mós falta liberdade.

No ita bele fa’an ita nia liberdade hodi sente iha hakarak, ambisaun, sasan ne’ebé foti Maromak nia fatin husi ita nia fuan.  Liberdade halo ita moris haksolok. Bainhira iha liberdade interiór, halo ha’u hili ha’u nia vokasaun rasik no halo hilin ida ne’e tanba sente Maromak hadomi, hadomi liu ha’u, ne’ebé halo ha’u bele moris pobreza iha Maromak nia domin no ida ne’e sei halo ha’u livre no haksolok.

Irmán ida lakon pobreza bainhira nia la simu korresaun tanba nia hatene ona buat hotu, la presiza ona ema seluk.

Bele hare no foti iha Evanjellu kona-ba “Rahun diak” : haksolok tanba la’ós la iha buat ida maibé tanba fuan la falta buat ida.

Bele hare iha S. Fransisku ne’ebé bolu Pobreza “Senhora”. Jezús, ne’ebé halo-an kiak atu hariku ita ho ninia pobreza. Maria, feto haraik-an atu saran-an tomak ba Maromak. Nia hatene renunsia ninia projetu moris nian, renunsia ninia hanoin kona-ba Jezús; bainhira iha kruz renunsia nia oan rasik no husik nia uma rasik tanba simu kna’ar foun, inan ba umanidade tomak.

Pobreza, la siknifika ita la iha buat ida  ka la iha sasan ka la bele uza maibé ita hatene hili ba buat ne’ebé esensial ne’ebé ita presiza duni. Husi artigu sira ida-idak, hetan elementu barak los ne’ebé iha relasaun ho pobreza, ne’ebé la’ós de’it hare kona-ba material maibé kona-ba ita nia-an rasik, porezemplu : Sentidu dependénsia nian, iha bainhira ita rekonhese katak ita ema kiak, agradese ba buat hotu ne’ebé komunidade oferese mai ita, haksolok ho buat ne’ebé nesesáriu no konxiente ho ekolójiku.

Ohin loron valor ekolójiku mós iha ninia valór morál/étika no konsiénsia. Kuaze ita la konsiente katak sasan sira ne’ebé ita uza liu-liu halo ho teknolojia foun, bele halo ita abuza labarik sira nia direitu. Tanba sá? Tanba atu halo produsaun, fábrika sira uza labarik sira atu serbisu. Ezemplu konkretu mak HP. Atu halo HP presiza materiál barak no iha materiál ida, minerál ida “laktan” ne’ebé susar liu atu hetan no iha de’it iha rai Afrika Sentru no iha de’it iha rai kuak laran, rai okos. Labarik sira de’it mak bele tama iha rai kuak no adata liu atu bele ke’e minerál ne’e. Nune’e bele imajina katak HP la’ós ema boot de’it mak halo iha fábrika maibé mós labarik kiak sira ne’ebé ema uza atu bele manan osan barak.

Iha sasán balun ne’ebé produs tóksiku ba rai nune’e mós agora mosu iha moras oioin ne’ebé dalabarak ita la bele komprende.

Hodi tau matan ba dimensaun ekolójika halo ita moris tuir mós ita nia votu pobreza.

Moris tuir pobreza signifika mós katak ita moris ho buat ne’ebé ita iha; nu’udar komunidade membru ida-idak sei tau hamutuk iha komún buat ne’ebé nia iha hanesan primeira komunidade apóstolu sira nian. La’ós de’it halibur hamutuk sasan sira maibé talentu, matenek, kapasidade, … ita nia-an rasik atu bele hariku malu, ne’ebé ikus mai hariku komunidade… inspetoriál…. Institutu tomak.

(Veronika Kusnadi)